Miasto Janów Lubelski liczyło w 1921 roku 6426 osób, w tym 3725 Polaków, 753 Żydów i 3 Rusinów, a w 1939 roku miało 7075 mieszkańców. Miejscowość położona jest nad rzeką Białą, na granicy Wyżyny Lubelskiej i Kotliny Sandomierskiej. Centrum miasta znajduje się u podnóża krawędzi wyżyny, ponad łąkami szerokiej doliny Białej. W czasie okupacji hitlerowskiej zginęło około 50% ludności. Masowe były wysiedlenia z miasta i powiatu. Zabudowania miejskie uległy zniszczeniu w około 90%. Rejon ten był terenem ożywionej działalności partyzantki, zwłaszcza AK i BCh. W latach 1941-1944 władze policyjne rozstrzelały w kilku egzekucjach ponad 300 Polaków. Wykaz miejscowości z powiatu Janów Lubelski, w którym miały miejsce grabieże, palenia i mordy ludności polskiej dokonane przez faszystów ukraińskich spod znaku OUN-UPA w latach 1939-1944.
ANDRZEJÓW, gmina Kawęczyn, później Godziszów Wieś polska, zamieszkała przez 753 osoby. Dnia 26 maja 1941 roku Niemcy przy współudziale nacjonalistów ukraińskich rozstrzelali 14 osób, w tym 10 miejscowych polskich chłopów i 4 Żydów. Ustalono następujące nazwiska: Anna Blacha (lat 50), Wincenty Blacha (lat 70), Jan Boś (lat 24), Stanisław Kuziera (lat 22), Edward Lenard (lat 22), Jan Myszka (lat 20), Franciszek Widz (lat 30), Władysław Widz (lat 19)'. Of. 14 P
BORÓW, gmina Kosin, wcześniej Janów Lubelski, obecnie Kraśnik Wieś polska, licząca 830 Polaków i 16 Żydów, składała się z około 280 gospodarstw, z których ocalało tylko jedno. Wszystkie zostały najpierw doszczętnie ograbione, a następnie spalone przez nacjonalistów ukraińskich. W czasie od 1 do 2 lutego 1944 roku hitlerowcy wspólnie z Ukraińcami przeprowadzili pacyfikację kilku miejscowości, w tym również wsi Borów. W godzinach porannych około 3 tys. żołnierzy niemieckich i SS 'Galizien' wkroczyło do wsi. Po przeprowadzeniu rewizji w domach, ludność cywilną wypędzono na pole, gdzie wszystkich pojmanych rozstrzelali, a zabudowania spalono. W wielu przypadkach chorych i rannych zostawiali w domach, po czym ich żywcem spalili. Była to okropna rzeź. Ocaleli tylko ci, którzy w porę uciekli i dobrze się ukryli. Oprawcy mordowali wszystkich bez różnicy wieku i płci. Rozpoznano 229 ofiar. Tego dnia zamordowano 241 osób. Nie ustalono nazwisk 12 osób. Identyfikacja ich była niemożliwa ze względu na całkowite spalenie zwłok. Cała wioska zniknęła z powierzchni ziemi. Ci co uratowali się z pogromu, zginęli potem w Majdanku, część poległa w walkach partyzanckich lub rozproszyła się po świecie. Na miejscu spalonej wsi widnieje tylko zbiorowa mogiła jej mieszkańców. Oto ustalone ofiary: Alfred Andryjak, Stanisław Andrzejewski, Maria Bęc, Stefania Bęc, Bronisława Bierut, Helena Bierut, Jan Bierut, Józef Bierut, Maria Bierut, druga Maria Bierut, Stanisława Bierut, Agnieszka Blachowska, Stanisława Błachowska, Aleksander Błachowski, Feliks Błachowski, Anna Błażejewska, Janina Błażejewska, Karolina Błażejewska, Stanisława Błażejewska, Bogusława Burak, Czesław Burak, Janina Burak, Julian Burak, Leokadia Burak, Aniela Capuła, Józef Capuła, Stanisława Dablewska, Alfred Delekta, Bogusława Delekta, Bronisław Delekta, Emilia Delekta, Franciszek Delekta, drugi Franciszek Delekta, Elelena Delekta, Jan Delekta, dragi Jan Delekta, Janina Delekta, Józef Delekta, Józefa Delekta, Katarzyna Delekta, Maria Delekta, Stanisława Delekta, Walenty Delekta, Wanda Delekta, Wiesław Delekta, Jan Drwal, Zdzisław Drwal, Ignacy Flisek, Maria Flisek, Rozalia Flisek, Franciszka Gazarkiewicz, Władysław Gazarkiewicz, Józef Gąsior, Bronisława Gil, Edward Gil, Mieczysław Gil, Stanisław Gil, Zygmunt Gil, Janina Gontarz, Piotr Grabiec, Danuta Grot, Irena Grot, Jan Grot, Leszek Grot, Modesta Grot, Stanisława Grot, Gubemat, Jan Gugała, Agnieszka Jasińska, Bronisława Jasińska, Janina Jasińska, Krystyna Jasińska, Bogusław Jasiński, Stanisław Jasiński, W ładysław Jasiński, Lucyna Jaśkiewicz, Władysław Jaśkiewicz, Felicja Jaworska, Walenty Jedliński, Janina Kamecka, Zdzisław Kamecki, Teofil Kamiński, Maria Kopieniak, Stanisław Kopieniak, Karolina Kosińska, Jan Kosiński, Mieczysław Kosiński, Stanisław Kosiński, Wiktor Kosiński, Balbina Kowal, Feliksa Kowal, Ferdynand Kowal, Jan Kowal, Józef Kowal, Łukasz Kowal, Rozalia Kowal, Kowalski, Mieczysław Kowalski, Bogusław Kozłowski, Aleksander Ksiądz, Bolesław Ksiądz, Danuta Ksiądz, Helena Ksiądz, Irena Ksiądz, Maria Ksiądz, draga Maria Ksiądz, Paweł Ksiądz, Piotr Ksiądz, Helena Kwapińska, Stanisław Kwaśniak, Jan Kwiatek, Józef Kuczwara, Maria Kuczwara, Stanisław Kuczwara, Aniela Kuśmierz, Agata Lepka, Rozalia Lipinoga, Stanisław Lipinoga, Stanisław Lisica, Anna Łopian, Barbara Łopian, Feliks Łopian, Franciszka Łopian, druga Franciszka Łopian, Stanisława Łopian, Maria Łubek, Stanisław Mazurek, Franciszek Mazurkiewicz, Teofila Mazurkiewicz, Karolina Miałkowska, Maria Miałkowska, Rozalia Mochol, Jan Mordylak, Władysław Mordylak, Zdzisław Mozgawa, Wojciech Nataniewski, Maria Nowacka, Andrzej Nowacki, Adam Nowak, Sabina Nowak, Tadeusz Nowak, Bolesław Oczak, Stanisław Oczak, Maria Olender, Andrzej Olszówka, Antoni Olszówka, Wincenty Olszta, Karol Ośka, Danuta Pac, Zdzisław Pac, Wacław Paluch, Aleksandra Partyka, Danuta Partyka, Jan Partyka, drugi Jan Partyka, Maria Partyka, Walenty Partyka, Anna Pęzioł, Kazimierz Pęzioł, Franciszka Peter, Jan Pietraszek, Tadeusz Praczyński, Feliks Rogoziński, Tadeusz Rogoziński, Franciszka Sękala, Helena Sękala, Karolina Sękala, Stanisław Sękala, Maria Skomra, Wanda Skomra, Stanisław Skorupa, Stanisław Skulimowski, Antonina Sołtysiak, Stanisław Szymański, Anna Szymula, Marcin Szymula, Rozalia Szymula, Katarzyna Scipień, Genowefa Śliwa, Stanisław Śliwa, Maria Tomala, Bolesław Tryka, Irena Tryka, Janina Wargala, Aleksander Wieczorek, Franciszek Wieczorek, Maria Wieczorek, Stefania Wieczorek, Stefania Wilewska, Antonina Wilkosz, Franciszek Wilkosz, Ignacy Wilkosz, Krystyna Wilkosz, Maria Wilkosz, Balbina Wojewoda, Józef Wojewoda, drugi Józef Wojewoda, Karolina Wojewoda, Michał Wojewoda, Maria Wojewoda, Helena Wojtaszek, Paweł Wojtaszek, Stefan Wojtaszek, Wiktoria Wojtaszek, Stanisław Wotysiak, Woźniak, Franciszka Woźniak, Maria Woźniak, Wójcik, Anna Wójcik, Barbara Wójcik, Bronisław Wójcik, Feliksa Wójcik, Janina Wójcik, Katarzyna Wójcik, M aria Wójcik, Paweł Wójcik, drugi Paweł Wójcik, Maria Zeburska, Stefan Zeburski, Antoni Zbizek, Franciszek Zbizek, Helena Zbizek, Józefa Zbizek, Kazimierz Zbizek, Michał Zbizek, Jan Zegzuła, Tadeusz Zuchowicz. W strząsający obraz pacyfikowanej wsi Borów odtwarza jeden ze świadków - Jan Nowacki, co ujęto w protokole z przesłuchania, „Dnia 2 lutego 1944 roku Niemcy otoczyli wieś Borów i przeprowadzali akcję pacyfikacyjną. W tym dniu było święto. Każdy z nas poszedł więc do kościoła. Około godziny 11.00 artyleria zaczęła ostrzeliwać budynki. Dano nam znać, że Niemcy otaczają wieś. Młodzież zaczęła się kryć, gdzie kto mógł. Ja widząc, że wieś się pali, wynosiłem z mieszkania, co się dało. Później pobiegliśmy z bratem w stronę cmentarza, gdzie gromadziły się kobiety z dziećmi. W krótce przyszła kompania Niemców, wzięli nas z cmentarza do pobliskiego mieszkania. W drodze komendant oddziału kazał mi się wykręcić tyłem, chcąc do mnie strzelić z tyłu. Ponieważ nie chciałem tego uczynić, zaczęliśmy się szarpać na drodze. Ranił mnie z krótkiej broni w prawe ramię. Rzuciłem się do ucieczki, a on wciąż strzelał z broni maszynowej i ranił mnie w lewe ramię. Zaciął mu się jednak karabin i zdążyłem uciec. W tym czasie kobiety rozbiegły się, a mojego brata zastrzelili. Później długo leczyłem się u doktora, który mówił, że kule były zatrute. Jeszcze w tym samym roku rany się otworzyły i wyszło 8 kawałków kości. Wieś Borów Niemcy spalili prawie doszczętnie, zostało tylko pięć mieszkań. Zginęło około 250 ludzi. Niemcy strzelali do każdego, kogo spotkali. Trupy układali na stos oblewali benzyną i palili. Wymordowali głównie kobiety z małymi dziećmi i starców. Nazwisk Niemców nie znam. W akcji brali udział żandarmi, wojsko i gestapo. Wieś Borów była otoczona ze wszystkich stron. Przyczyną pacyfikacji miała być podobno partyzantka, która ukrywała się w pobliskich lasach [Dok. nr 14]. Of. 241 P
MOMOTY DOLNE, gmina Momoty Górne, wcześniej Huta Krzeszowska, powiat biłgorajski W okresie drugiej wojny światowej wieś poniosła ogromne straty w ludziach i zasobach materialnych. W latach międzywojennych ta polska miejscowość liczyła 291 mieszkańców. Już 29 listopada 1939 roku z inspiracji Ukraińców żołnierze Wehrmachtu i funkcjonariusze gestapo rozstrzelali 19 mężczyzn oskarżonych o przechowywanie broni palnej, co oczywiście nie było prawdą. Dnia 12 maja 1944 roku hitlerowcy, wspólnie z policją ukraińską w ramach akcji pacyfikacyjnej „Sturmwind I” zamordowali 16 Polaków i spalili 64 gospodarstwa. Następna pacyfikacja miała miejsce 17 czerwca 1944 roku. Zginęło wówczas 15 osób i spalono wiele zagród. Po zakończeniu akcji rozpoznane ofiary zostały zabrane i pochowane na miejscowym cmentarzu. Większość pomordowanych leży jednak we wspólnej mogile na miejscu zbrodni. W sąsiedniej wiosce Momotach Górnych hitlerowcy z udziałem SS „Galizien” w dniach 12 i 13 czerwca 1944 roku również przeprowadzili pacyfikację, w czasie której zamordowano 19 osób i spalono ponad 29 gospodarstw. Męczeństwo mieszkańców upamiętnia pomnik z nazwiskami. Ustalono łącznie 76 ofiar z obu wiosek; Jan Barański (lat 45), Stefania Breś (lat 21), Jan Dycha (lat 48), Andrzej Flis (lat 24), Sebastian Flis (lat 57), Walenty Flis (lat 27), Kazimierz Grzybowski (lat 40), Ludwik Grzybowski (lat 37), Adam Halista (lat 44), Jan Hargiło (lat 23), Andrzej Kaproń (lat 28), Marcin Kaproń (lat 20), Anastazja Kiszka (lat 50), Edward Kiszka (lat 21), Józef Kiszka (lat 56), Kazimierz Kiszka (lat 42), Jan Klukaczyński (lat 40), Jan Małek (lat 62), Józef Małek (lat 60), M aria Małek (lat 40), Walenty Małek (lat 45), Adam Marszycki (lat 25), Franciszek Mazurek (lat 32), Jan Mazur (lat 42), Wojciech Mazur (lat 46), Jan Momot (lat 50), drugi Jan Momot (lat 19), Jan Nalepa (lat 20), Michał Nalepa (lat 32), Piotr Nalepa (lat 36), Stanisław Nalepa (lat 27), Józef Ostolski (lat 10), Andrzej Pawlos (lat 32), Sebastian Pawlos (lat 50), Wawrzyniec Pawlos (lat 55), Wojciech Pawlos (lat 55), Marian Piwowarski (lat 20), Michał Piwowarski (lat 48), Adam Powęzka (lat 35), Jan Powęzka (lat 40), Jan Powęzka (lat 18), Jan Powęzka (lat 35), Józef Powęzka (lat 15), Ludwik Powęzka (lat 30), Szymon Powęzka (lat 19), Szymon Powęzka (lat 23), Wojciech Powęzka (lat 44), drugi Wojciech Powęzka (lat 44), Wojciech Powęzka (lat 28), Jan Powęzka (lat 35), Jan Pydo (lat 3), Wincenty Pydo (lat 5), Adam Rząd (lat 34), Barbara Rząd (lat 55), Franciszek Rząd (lat 27), Jan Rząd (lat 28), Paweł Rząd (lat 26), Wojciech Rząd (lat 55), Julian Siwy (lat 29), Antonina Sokal (lat 60), Genowefa Sokal (lat 9), Franciszek Sokal (lat 34), Mieczysław Sokal (lat 12), Franciszek Sokal (łat 31), Franciszek Sokal (lat 40), Tomasz Sokal (lat 57), Walenty Sokal (lat 45), Ignacy Sowa (lat 23), Albin Startek (lat 18), Andrzej Startek (lat 36), Antoni Startek (lat 34), Aniela Zawrotniak (lat 47), Edward Zawrotniak (lat 18), Ignacy Zawrotniak (lat 41), M aria Zawrotniak (lat 40), Adam Zięba (lat 43). Of. 76 P PIKULE, gmina Biała Była to mała osada nad rzeką Białą, przy szlaku drogowym wiodącym z Lublina do Rzeszowa, zamieszkała wyłącznie przez ludność polską (84 osoby). Dnia 3 października 1942 roku hitlerowcy z żandarmerią, policją ukraińską i SS-manami napadli na wieś. Otoczyli ją, a następnie spalili 13 domów mieszkalnych i wszystkie zabudowania gospodarcze. Bilans napadu był tragiczny. Wymordowano tej nocy 51 Polaków, w tym 19 dzieci. Mordowano wszystkich bez względu na wiek i płeć. A oto nazwiska zamordowanych: Antoni Ciupak (lat 52), Czesława Ciupak (lat 18), Paweł Ciupak (lat 64), Tadeusz Ciupak (lat 15), Władysław Ciupak (lat 21), Marianna Jonak (lat 52), Henryk Jonak (lat 4), Jadwiga Jonak (lat 15), Paweł Jonak (lat 50), Władysława Jonak (lat 11), Jan Karkut (lat 21), Agnieszka Kata (lat 60), Franciszek Kata (lat 64), Józef Kata (lat 34), Krystyna Kata (lat 13), Leontyna Kata (lat 17), Marianna Kata (lat 54), Władysław Kata (lat 34), Wojciech Kata (lat 56), Antonina Matysek (lat 28), Genowefa Matysek (lat 17), Jan Matysek (lat 67), Janina Matysek (lat 32), Jerzy Matysek (6 miesięcy), Ludwik Matysek (lat 31) drugi Ludwik Matysek (lat 3), Natalia Matysek (lat 5), Agnieszka Pikula (la 60), Aleksandra Pikula (1 rok), Czesław Pikula (lat 5), Edward Pikula (lat 26), Ignacy Pikula (lat 70), Julian Pikula (lat 30), Katarzyna Pikula (lat 7), Ludwik Pikula (lat 27), Rozalia Pikula (lat 59), Stanisław Pikula (lat 69), Stanisława Pikula (lat 22), Władysława Pikula (lat 3), Zofia Pikula (lat 50), Antoni Prężyna (lat 60), Franciszka Prężyna (lat 46), Genowefa Prężyna (lat 17), Hipolit Prężyna (lat 15), Stanisława Prężyna (lat 19), Helena Sowińska (lat 43), Janina Sowińska (lat 4), Kazimiera Sowińska (lat 11), Stanisława Sowińska (1 rok), Czesław Sowiński (lat 6), Mikołaj Sowiński (lat 39). Zwłoki pomordowanych zostały w grudniu 1945 roku ekshumowane i przeniesione na cmentarz rzymskokatolicki w Janowie Lubelskim. O przebiegu pacyfikacji tak zeznaje naoczny świadek Adam Pikula: „Dnia 3 października 1942 roku około godziny 15.00 przyjechali do wsi Pikule Niemcy. SS-mani otoczyli i podpalili wszystkie zabudowania. Następnie wymordowali 51 Polaków, w tym wiele kobiet i dzieci. Ja ocalałem tylko dlatego, że byłem w lesie. Uratowali się również ci, którzy podczas akcji nie znajdowali się w wiosce, inwentarz żywy, który nie został spalony, zrabowali i zabrali Ukraińcy. Nie wiem dlaczego Niemcy spacyfikowali wieś. Później mówiono, że nasza miejscowość sympatyzowała z partyzantami. Of. 51 P
UJŚCIE, gmina Janów Lubelski, wcześniej Radecznica Wieś wyłącznie polska, liczyła 102 mieszkańców. Dnia 13 czerwca 1944 roku Niemcy wspólnie z nacjonalistami ukraińskimi, pozostającymi w służbie niemieckiej, dokonali pacyfikacji wsi. W czasie tej akcji zabili 28 Polaków i spalili kilkanaście gospodarstw. Ustalono następujące nazwiska pomordowanych: Kazimierz Derylak (lat 45), Janina Flis (lat 34), Józef Flis (lat 21), Stanisław Flis (lat 26), Andrzej Garbacz (lat 28), Ludwik Garbacz (lat 26), Roman Garbacz (lat 21), Antoni Kiszka (lat 40), Józef Kiszka (lat 21), Marcin Kiszka (lat 45), Wojciech Kiszka (lat 45), Andrzej Małek (lat 24), Wojciech Małek (lat 23), Władysław Małek (lat 22), Józef Pawlos (lat 21), drugi Józef Pawlos (lat 55), Kazimierz Pawlos (lat 36), Tomasz Pawlos (lat 60), Agnieszka Startek (lat 45), Bronisław Startek (lat 16), Jan Startek (lat 50), Jan Startek (lat 51), Katarzyna Startek (lat 7), Stefan Startek (lat 28), Stefania Startek (lat 23), Leon Szczepaniak (lat 18), Jan Szewc (lat 38), Ignacy Szwedo (lat 50), Zwłoki ofiar pochowane zostały na miejscowym cmentarzu. Of. 28 P
ZARAJEC - kolonia, wieś, gmina Potok Wielki, wcześniej Modliborzyce Wieś polska, liczyła 355 osób. W maju 1944 roku banderowcy napadli na Zarajec. Wszystkich mężczyzn spędzili do stodoły i spalili ją wraz z ludźmi. Liczby ofiar ani też nazwisk nie ustalono6. Razem: Of. 410 P
DOKUMENT nr 14
Poświadczenie świadka, księdza Władysława Stańczaka, byłego proboszcza wsi Borów za czasów okupacji niemieckiej. W dniu 2 lutego 1944 roku Niemcy z policją ukraińską otoczyli cały Borów z trzech stron. Około godziny 11.00 zaczęła się akcja. Wieś została spalona prawie cała, pozostał kościół parafialny, młyn i 5 domów. Miejscowość liczyła ponad 150 gospodarstw. Zginęło około 200 osób, w tym ksiądz proboszcz Stanisław Skielimowski, kierownik szkoły Tadeusz Praczyński i wiele innych osób, przeważnie starcy, dzieci i kobiety. Trudno mi określić ilu zostało uratowanych. Myślę, że około połowa ludności obecnej wówczas w Borowie. Ocaleli ci, którzy uciekli i dobrze się ukryli. Nazwisk osób dokonujących akcji nie udało mi się zdobyć. Napastnicy w czasie akcji strzelali do wszystkich, których spotkali. Zabitych wrzucali do ognia, a nawet mówiono, że zamykali ludzi po domach i podpalali. Inwentarz z całej wsi zrabowali Niemcy wspólnie z Ukraińcami. Kościół z tabernakulum został zbeszczeszczony. Nie ma tutaj domu, z którego by ktoś nie zginął.
(-) Władysław Stańczak
AGKBZH w Polsce, 19 Protokół przesłuchania Władysława Stańczaka w dniu 7.11.1946
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz