Eksperyment na miarę naszych czasów 
Wszystko zaczęło się od tego, że pod koniec XVI wieku Adam Chreptowicz zapragnął założyć własne miasto. Pierwszą osadą były Osinki nad Biebrzą, nie udało się jednak zrobić z nich miasta - XVII wiek niezbyt sprzyjał tego typu działaniom. Wskutek tego przez półtora wieku Osinki trwały sobie jako niewielka wieś na Podlasiu. W 1760 roku Joachim Chreptowicz zmienił nazwę miejscowości na Sztabin, wytyczono rynek, siatkę ulic, potem przyszły przywileje królewskie na jarmarki i targi, a dawna wieś zaczęła powoli stawać się miastem. Aż przyszły czasy hrabiego Karola Brzostowskiego i Sztabin w latach 20. XIX wieku przeszedł transformację, o jakiej nikomu się nie śniło. Hrabia bowiem założył tzw. "rzeczpospolitą sztabińską" - była to w zasadzie seria odważnych eksperymentów społeczno-gospodarczych. Zniesiono pańszczyznę, założono szkołę, wprowadzono darmową naukę (obowiązkową!), pojawił się szpital z lekarzem stale przyjmującym, przyjęto kodeks karny, dla potrzebujących pieniędzy założono kasę pożyczkową, a dla tych, którzy pieniędzy nieco mieli - kasę oszczędnościową. Zmiany zaszły również na polach - pojawił się płodozmian i nowoczesne narzędzia. Założono także tartak, hutę szkła, cegielnię, fabrykę wyrobów żeliwnych. Hrabia wspólnie ze swoimi współpracownikami w 1851 roku zbudował także telegraf - pierwszy w Polsce, który łączył miasto z centralą w Cisowie! Sztabin stał się niemal samowystarczalnym miastem, które zupełnie nie przystawało do otaczających go realiów. Raj nie potrwał jednak długo - po śmierci hrabiego Brzostowskiego władze carskie anulowały jego testament, w którym hrabia dawał chłopom swoje dobra w wieczystą dzierżawę, a z końcem XIX wieku Sztabin został pozbawiony praw miejskich...
________
Karol hr. Brzostowski, grafika z wypisu urzędowego testamentu Karola Brzostowskiego, Warszawa 1855, archiwum Polona, zbiory Biblioteki Narodowej
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz