31.03.1492 r.
Monarchowie Kastylii i Aragonii Izabela I Katolicka i Ferdynand II Katolicki nakazali Żydom przejście na katolicyzm pod groźbą wydalenia z kraju.
Żydzi w Hiszpanii na przestrzeni wieków - kultura, historia i dzisiejsi hiszpańscy Żydzi:
Zagłębiając się w historię pięknego kraju jakim jest Hiszpania, na pewno zauważycie, że historia tego kraju często krzyżowała się z historią narodu Żydowskiego, wywierała duży wpływ na jej losy, przebieg historii oraz kulturę i sztukę, tworząc w pewnym momencie jednolitą całość.
Początki:
Żydzi mieszkający na Półwyspie Iberyjskim określani byli i są do dzisiaj jako Sefardyjczycy, Żydzi Sefardyjscy, ponieważ Sefarad po hebrajsku oznacza Hiszpanię. Obecność narodu Żydowskiego w Hiszpanii szacuje się na okres panowania Cesarstwa Rzymskiego na Półwyspie Iberyjskim.
Zdaniem niektórych historyków, Żydzi Sefardyjscy dotarli na Półwysep Iberyjski około VI wieku przed naszą erą, po wyburzeniu Pierwszej Świątyni, przez Nabudonozora, który wkroczył do oblężonej Jerozolimy. Inni natomiast uważają, że ich przybycie miało miejsce nieco później, bo około 70 roku naszej Ery, po wyburzeniu Drugiej Świątyni, przez żołnierzy Rzymskich pod przywództwem Tytusa.
Ugodowa społeczność:
W okresie między VIII a XV wiekiem, podczas gdy następowało powolne przejmowanie półwyspu przez władców chrześcijańskich, czyli rekonkwista, Żydzi zamieszkujący tereny dzisiejszej Hiszpanii nigdy nie przeciwstawiali się panującym królestwom i byli lojalni wobec tych władców, którzy aktualnie władali terenami, które zamieszkiwali.
Trzeba przyznać, że traktowanie Żydów nie zawsze było analogiczne do ich lojalności i podporządkowania się konkretnej władzy.
W Kastylii i León, a także w Aragonii ich traktowanie zależało od aktualnie panującego władcy. Często zapewniano im liczne przywileje, czasem też je zabierano i nakazywano noszenie żółtych oznaczeń, żeby z góry było wiadomo, że ma się do czynienia z ludnością żydowską. Często zakazywano mieszkania razem z chrześcijanami, czy też spożywania posiłków pod jednym dachem z chrześcijanami. Władcy często mimo wszystko zezwalali Żydom na zajmowanie stanowisk urzędniczych, czy też trudnienie się handlem i rzemiosłem.
Półwysep Iberyjski opanowany przez Maurów:
Do VIII wieku Żydzi na Półwyspie Iberyjskim żyli raczej w ukryciu, po zdobyciu większości terytorium półwyspu przez Muzułmanów, Żydzi mogli wyjść z ukrycia i z radością przyjęli nową władzę. W 755 roku, kiedy Abd-ar-Raman I ustanowił królestwo Omajadów, którego stolica mieściła się w Kordobie, zaczęły na tych terenach panować bardzo dobre warunki ekonomiczne, co miało również wpływ na jakość życia i poprawę sytuacji Żydów zamieszkujących tereny Hiszpanii.
Wówczas, razem w kulturą muzułmańską na Półwyspie Iberyjskim, równocześnie rozkwitała kultura żydowska, Kordoba stała się ośrodkiem życia kulturalnego nie tylko Maurów, ale również Żydów. Kiedy Kordoba zaczęła podupadać, skończyły się wówczas rządy królestwa Omajadów, jednak nie oznaczało to końca kultury żydowskiej na tutejszych terenach.
Niespokojne drugie tysiąclecie:
Żydzi Sefardyjscy pełnili role sprzedawców, urzędników, ale również finansistów, poetów, pisarzy, czy też naukowców. Nie wszyscy jednak akceptowali taki stan rzeczy i nie zawsze Żydom na ziemiach opanowanych przez Maurów żyło się dobrze. W 1066 roku Maurowie zaatakowali żydowską społeczność Grenady i próbowali siłą nawracać Żydów. W 1146 roku podbój Półwyspu Iberyjskiego z powodzeniem rozpoczęła dynastia Almohadów, co przyniosło kres rozwojowi kultury żydowskiej w większej części terenów obecnej Hiszpanii, w tym w Andaluzji. Zamknięto wówczas liczne szkoły i uczelnie żydowskie, zakazano zgłębiania kultury i sztuki żydowskiej i praktykowania judaizmu. Wielu Żydów było zmuszanych wręcz siłą do konwersji na islam.
W XI wieku na podbój terenów Półwyspu Iberyjskiego udali się władcy chrześcijańscy. Śmiało można powiedzieć, że w połowie XIII wieku większość terenów dzisiejszej Hiszpanii zajęte było przez władców chrześcijańskich i jedynie Granada pozostała pod władaniem Maurów. Podczas zajmowania kolejnych terenów przez chrześcijan, pozwalano Żydom zostać tam gdzie mieszkali, praktykować judaizm i często oddawano w ich ręce istotne funkcje urzędnicze. Szacuje się, że w XII wieku większość Żydów, dotychczas rozproszonych po całym świecie, zamieszkiwało właśnie Półwysep Iberyjski. Sprawdź informacje o Toledo - gdzie zachowało się najwięcej żydowskich synagog w Hiszpanii i dzielnica żydowska.
Dobra sytuacja nie trwała jednak długo. Do władzy zaczęli dochodzić przedstawiciele radykalnego Kościoła Katolickiego, którzy najchętniej zabroniliby zajmowania przez Żydów ważnych funkcji państwowych. Nałożono wówczas ograniczenia na ich działalność gospodarczą, zabroniono im wówczas również zatrudniania jako pomoce domowe, czy do własnych działalności gospodarczych chrześcijan. Muzułmanie natomiast dostali zakaz przechodzenia na judaizm, Żydów zaś nakłaniano do katolickiego chrztu.
Pogorszenie stosunków:
W 1215 roku papież Innocenty III wydał dekret o specjalnych ubiorach dla Żydów. W 1250 roku w Saragossie pojawiło się pierwsze oskarżenie o mord rytualny, natomiast w 1263 roku odbyła się słynna debata w Barcelonie pomiędzy Żydem, który przyjął wiarę chrześcijańską – Pablem Christiani, a Nachmanidesem, najważniejszym i najwybitniejszym rabinem w Hiszpanii w tamtym okresie. Sama debata nie miała złego wydźwięku, jednak pociągnęła za sobą inne, bardziej znaczące wydarzenia.
Klemens IV wydał papieska bullę Turbato Conde, w której pozwolił inkwizycji ingerować w sprawy Żydów, ponieważ Ci rzekomo mieli zły wpływ na chrześcijan. Powróciła niechęć do Żydów Sefardyjskich, którzy stawali się coraz mniej użyteczni dla chrześcijańskich władz i społeczeństwa, co prawda znaczne dochody z podatków płaconych przez Żydów chwilowo miały wydać się złudną nadzieją na bezpieczeństwo.
W atmosferze narastającego niebezpieczeństwa nastąpił rozkwit kabały wśród Żydów. W różnych regionach kraju sytuacja Żydów ulega pogorszeniu. W Aragonii władcy byli bardziej przychylni Żydom niż w Kastylii, gdzie doszło to antyżydowskich manifestacji i przemocy.
Pod koniec XIV wieku sytuacja Żydów w Hiszpanii diametralnie się pogorszyła, 3 czerwca 1391 roku nastąpił pogrom Żydów w Sewilli. W dotychczas żydowskich dzielnicach osiedlano chrześcijan, synagogi zamieniano w kościoły. Społeczność żydowska została zdziesiątkowana nie tylko przez panującą w połowie XIV wieku „czarną śmierć”, czyli dżumę, ale również przez kolejne wybuchy antyżydowskiej przemocy, podsycanej często przez władze kościelne. Wielu Żydów sprzedawano muzułmanom do niewolniczej pracy.
Kolejne miesiące i lata nie przyniosły niestety poprawy Żydów Sefardyjskich w Hiszpanii, 9 lipca nastąpił pogrom Żydów w Walencji, 5 sierpnia natomiast masakra w Barcelonie. Król Jan I Aragoński ze spokojem oczekiwał na koniec tej eskalacji przemocy i dopiero kiedy ta miała się już ku końcowi interweniował, głównie ze względu na liczny pozostawiony majątek po zamordowanych.
W Aragonii sytuacja Żydów do 1412 roku miała się nieco lepiej, jednak kiedy tron objął Ferdynand I, wspierany przez katolickiego misjonarza Vincente Ferrera, głoszącego płomienne antyżydowskie kazania, nakazano przekazanie wszystkich egzemplarzy Talmudu do cenzury, aby cenzura mogła usunąć z niego wątki antychrześcijańskie. Władza ustanawiała coraz to nowsze prawa i dekrety zabierające wszelkie prawa i przywileje Żydom.
Rządy króla Jana II w Aragonii, a także Alfonsa V w Kastylii przyniosły chwilowy, symboliczny oddech społeczności żydowskiej. Oddano wszystkie egzemplarze Talmudu, oraz większość synagog. Z roku na rok jednak narastał problem Żydów, którzy siłą zostali przechrzczeni. Nie mogli oni wrócić do judaizmu, bo było do zakazane, a nie byli traktowani jako prawdziwi chrześcijanie. Często byli oni podejrzewani o działanie pod przykrywką i o niecne cele. Po połączeniu królestwa Kastylii i Aragonii w 1479 roku, miała nastąpić ostateczna zagłada społeczności Żydowskiej na terenach dzisiejszej Hiszpanii.
Działania inkwizycji:
Nowi władcy uznawali conversos, czyli przechrzczonych Żydów, za zagrożenie dla królestwa, jednak początkowo nie dawali tego bezpośrednio i wprost do zrozumienia niechcianym mieszkańcom. Katoliccy monarchowie zaprosili do królestwa inkwizycję. Po 1480 roku wykonano pierwsze wyroki śmierci pierwszych Żydów, którzy przyjęli wiarę katolicką. Między 1481 a 1488 rokiem spalono na stosach ponad 700 Żydów, a dziesięciokrotnie więcej było torturowanych. Sprawdź także w rozdziale hiszpańska inkwizycja Pod koniec 1482 roku pod władanie władców chrześcijańskich dostała się dotychczas muzułmańska Granada. Spowiednik Królowej Izabeli, Tomas de Torquemada, został głównym inkwizytorem. Niósł terror wśród Żydów, skazując na śmierć ponad 13 tysięcy, rzekomo potajemnie praktykujących judaizm ludzi. 31 marca 1492 roku podpisano edykt nakazujący Żydom opuścić Granadę, a w 1483 roku wypędzono Żydów z Andaluzji.
Edykt z Alhambry:
Edykt nosił nazwę Edyktu z Alhambry, wydany został przez Królów Katolickich Hiszpanii Izabelę I Kastylijską i Ferdynanda II Aragońskiego i nakazywał on wypędzenie Żydów z Królestwa Hiszpanii do 31 lipca 1492 roku. Do tego czasu pozwolono ludności Żydowskiej na sprzedaż lub wymianę wszelkiej własności, jednak nie pozwolono im ze sobą zabrać pieniędzy ani wielu rzeczy wpisanych na listę zakazaną. Edykt zabraniał również powrotu do królestwa po wypędzeniu z niego, pod groźbą stracenia i konfiskaty majątku. Za udzielenie pomocy Żydom ustanowiono również karę konfiskaty i pozbawienia wszelkich przywilejów.
Dzisiaj, szacuje się, że na skutek wprowadzonego dekretu z Hiszpanii wypędzono od 40 do 200 tysięcy Żydów. Uciekli oni do Afryki Północnej, a także do Europy południowo – wschodniej, gdzie zagwarantowano im bezpieczeństwo. Wyprzedaż majątków żydowskich znacznie obniżyła ich wartość, a samo wygnanie sprawiło, że wielu Żydów zginęło po drodze.
Osiedlając się w Afryce i wschodniej Europie utworzyli oni dziesiątki mniejszych i większych wspólnot lokalnych, prężnie rozwijających się, między innymi w Salonikach, Sarajewie czy Stambule. Wielu Żydów uciekło również do Portugalii, gdzie odetchnęli zaledwie chwilę, gdyż wypędzono ich stąd w latach 1496 – 1497. Tymi działaniami położono kres istnienia kultury żydowskiej rozwijającej się na Półwyspie Iberyjskim przez wieki.
Edykt z Alhambry oficjalnie odwołano dopiero 16 grudnia 1968 roku. Rząd Hiszpanii przedstawił projekt ustawy, która miała pozwolić na powrót potomkom Żydów wypędzonym przez króla Ferdynanda i królową Izabelę w 1492 roku. Ustawa przewidywała możliwość nadania podwójnego obywatelstwa. Od samego początku projekt ustawy cieszył się ogromnym zainteresowaniem wśród ludności żydowskiej rozproszonej po całym świecie, Hiszpańskie konsulaty w Tel Awiwie zostały wręcz zalane prośbami o więcej informacji w sprawie oferty rządu Hiszpanii.
Osoby zainteresowane powrotem do Hiszpanii i uzyskaniem podwójnego obywatelstwa musiałyby jednak udowodnić swoje sefardyjskie korzenie i uzyskać odpowiednie zaświadczenie z federacji gmin żydowskich w Hiszpanii. Propozycja rządu Hiszpanii spotkała się z wielkim zainteresowaniem ludności o korzeniach żydowskich, jednak oburzyła społeczności muzułmańskie.
Muzułmanie zostali również wypędzeni w 1492 na skutek długotrwałej rekonkwisty w Hiszpanii, jednak mimo licznych prób i zabiegów, nigdy nie przyjęto prawa, które dawało by możliwość powrotu potomkom wypędzonych muzułmanów i nadawania im podwójnych obywatelstw.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz