Józef Mackiewicz

 Klub Miłośników Historii Polski

1 kwietnia 1902 roku w Petersburgu urodził się Józef Mackiewicz, (zm. 31 stycznia 1985 r. w Monachium) jeden z najwybitniejszych polskich pisarzy minionego wieku, twórca wielkich epickich dzieł, kandydat do literackiej Nagrody Nobla.

W roku 1907 rodzina Mackiewiczów przeniosła się do Wilna, gdzie trzy lata później Józef rozpoczął naukę w gimnazjum klasycznym im. Winogradowa. Będąc uczniem szóstej klasy gimnazjum, jako siedemnastolatek, wziął ochotniczo udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Po jej ukończeniu, mimo braku matury, rozpoczął studia przyrodnicze na Uniwersytecie Warszawskim, których jednak nie ukończył. Studiował także na powstałym w Wilnie Uniwersytecie Stefana Batorego.

Pierwsze artykuły opublikował na początku lat 20. W latach 1923–1939 Mackiewicz pracował w wychodzącym w Wilnie dzienniku „Słowo”, którego redaktorem naczelnym był Stanisław Mackiewicz, jego starszy brat.

W roku 1936 Józef Mackiewicz wydał tom nowel "16. między trzecią i siódmą", a następnie w roku 1938 "Bunt rojstów", będący wyborem reportaży pisanych dla „Słowa”. W tym samym roku, w proteście przeciw polityce państwa wobec mniejszości narodowych przeszedł na prawosławie (do śmierci był wiernym parafii prawosławnej w Monachium).

Po wkroczeniu Sowietów do Polski uciekł do Kowna, jednak w listopadzie 1939 r. po przejęciu Wilna przez Litwinów powrócił i wydawał jedną z trzech ukazujących się w Wilnie gazet codziennych – „Gazetę Codzienną”. W maju 1940 roku rząd litewski pozbawił go prawa publikacji, a gdy 15 czerwca 1940 r. Wilno ponownie przeszło w ręce sowieckie, zarabiał na życie, pracując jako drwal i woźnica (jak sam wyznał w wywiadzie udzielonym Bronisławowi Mamoniowi z „Tygodnika Powszechnego”, był wtedy „furmanem konnego wozu ciężarowego”).

Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej w czerwcu 1941 roku Niemcy zaproponowali mu redagowanie pisma w języku polskim, jednak J. Mackiewicz stanowczo odmówił. W tym samym roku opublikował w „Gońcu Codziennym”, piśmie wydawanym przez okupacyjne władze niemieckie w języku polskim, kilka antykomunistycznych artykułów, które podpisał inicjałami J.M.

Na przełomie 1942 i 1943 roku Józef Mackiewicz został skazany przez sąd specjalny AK na karę śmierci (chociaż w 1942 roku nic nie opublikował w czasopismach wydawanych przez Niemców). Sergiusz Piasecki, kierujący Egzekutywą AK, odmówił zastrzelenia Mackiewicza, zaś ppłk Aleksander Krzyżanowski, komendant Okręgu Wileńskiego, podjął decyzję o jego uniewinnieniu. Do dzisiaj nie są jasne okoliczności wydania wyroku śmierci, prawdopodobnie stała za tym agentura sowiecka w szeregach AK – sprawę tę drobiazgowo analizował prof. Włodzimierz Bolecki w książce "Ptasznik z Wilna. O Józefie Mackiewiczu".

W maju roku 1943 po odkryciu przez Niemców w Katyniu grobów oficerów polskich zamordowanych przez Sowietów, na zaproszenie niemieckie i za zgodą polskich władz podziemnych udał się do Katynia jako obserwator ekshumacji zwłok. Po powrocie w „Gońcu Codziennym” ukazał się wywiad z J. Mackiewiczem pt. "Widziałem na własne oczy", w którym zrelacjonował pobyt w miejscu kaźni polskich oficerów. W roku 1944 w Warszawie powtarzano pogląd, jakoby za ten wywiad PPR lub inna organizacja na usługach Stalina wydała na Józefa Mackiewicza wyrok śmierci.

Późną wiosną 1944 roku Mackiewiczowie opuścili Czarny Bór i przedostali się do Warszawy. Udało im się opublikować trzy numery pisma "Alarm", gdzie dowodzili, że wygrana Sowietów w wojnie z Niemcami oznacza dla Polski kolejną okupację, tym razem sowiecką. W ostatnich dniach lipca 1944 wyjechali z Warszawy i w nieokreślonym czasie latem lub jesienią 1944 dotarli do Krakowa. Mackiewicz napisał tutaj broszurę "Optymizm nie zastąpi nam Polski".

18 stycznia 1945 roku Mackiewiczowie opuścili Kraków w kierunku na Kalwarię Zebrzydowską i przedostali się do Bogumina, skąd koleją dotarli do Wiednia. Po kilkutygodniowym pobycie w stolicy Austrii[13] w drugiej połowie lutego wyruszyli wojskowym transportem kolejowym do Włoch, a w końcu lutego lub w początkach marca 1945 roku dotarli do Mediolanu. Tam też doczekali w kwietniu 1945 zmiany władzy i przejęcia kontroli nad miastem przez partyzantkę i Aliantów. Późną wiosną lub wczesnym latem 1945 małżeństwo przedostało się do Rzymu. Tam na zlecenie Biura Studiów 2. Korpusu Polskiego J. Mackiewicz opracował białą księgę o mordzie katyńskim – "Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów" z przedmową gen. Andersa, która ukazała się w roku 1948.

W 1945 roku Józef Mackiewicz został oczyszczony z zarzutu kolaboracji z Niemcami przez sąd koleżeński Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. W Rzymie ukazał się też reportaż J. Mackiewicza o mordzie w Ponarach.

W latach 1946–1947 J. Mackiewicz zaczął regularnie publikować w kilku pismach emigracyjnych, m.in. w paryskiej „Kulturze”, londyńskich „Wiadomościach”, tygodniku „Lwów i Wilno” itd. Współpracował z emigracyjną prasą litewską, ukraińską, białoruską i rosyjską. W tym też czasie Mackiewiczowie przenieśli się do Londynu. W roku 1949 Mackiewicz opublikował w Szwajcarii, w tłumaczeniu na język niemiecki, swoją książkę o zbrodni katyńskiej: "Katyń. Zbrodnia bez sądu i kary" (tytuł niemiecki: Katyn – ungesühntes Verbrechen). Później ukazywała się ona w tłumaczeniu na inne języki. Autor nie chciał jej wydawać po polsku, aby nie skonfliktować się z generałem Władysławem Andersem, gdyż książka "Zbrodnia katyńska w świetle dokumentów" z przedmową generała już się ukazała.

Rok 1951 to przede wszystkim publikacja "The Katyń Wood Murders", pierwszej książki na temat zbrodni katyńskiej w języku angielskim. Kilka miesięcy później J. Mackiewicz został powołany przez Specjalną Komisję Śledczą Kongresu Stanów Zjednoczonych do Zbadania Zbrodni Katyńskiej (tzw. Komisję Maddena) jako świadek i jednocześnie ekspert.

W roku 1955 Mackiewiczowie przenieśli się na stałe z Londynu do Monachium. Tu żyli oboje aż do śmierci, utrzymując się z niewielkich honorariów za publikacje. W tym czasie ukazały się dwie kolejne książki J. Mackiewicza: "Droga donikąd" i "Karierowicz". Dwa lata później wydana została "Kontra" – powieść o Kozakach dońskich walczących w II wojnie światowej przeciw Sowietom, którzy na mocy układu w Jałcie wydani zostali przez aliantów Sowietom (tzw. operacja Keelhaul).

W 1962 r. ukazała się "Sprawa pułkownika Miasojedowa" oraz wydane własnym nakładem "Zwycięstwo prowokacji, rzecz o przyczynach rozprzestrzeniania się komunizmu na świecie".

Kolejne książki J. Mackiewicza to wydany w roku 1964 zbiór nowel "Pod każdym niebem" (ponowne wydanie z 1989 r. nosi tytuł "Ściągaczki z szuflady Pana Boga"), "Lewa wolna" (1965 r.) i "Nie trzeba głośno mówić" (1969).

W roku 1972 ukazała się analiza polityki papieża Jana XXIII wobec komunizmu – książka "W cieniu krzyża". W roku 1975 w książce "Watykan w cieniu czerwonej gwiazdy" J. Mackiewicz kontynuował krytykę polityki Kościoła katolickiego wobec komunizmu, tym razem za pontyfikatu papieża Pawła VI.

W roku 1971 prezydent RP na Uchodźstwie August Zaleski odznaczył go Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta.

W roku 1974 uniwersytet amerykański w Kansas zgłosił Mackiewicza do Nagrody Nobla.

Józef Mackiewicz zmarł 31 stycznia 1985 roku; jego żona przeżyła go o niecałe pół roku. Prochy obojga małżonków spoczęły w Londynie.