Sudwa - cmentarz ofiar hitlerowskiego obozu jenieckiego Stalag IB Hohenstein / Olsztynek
Opracował: Ryszard Poplawski
Do obozu jenieckiego Stalag IB Hohenstein w Królikowie koło Olsztynka należał również położony nieopodal przy drodze prowadzącej z Olsztynka do Ostródy, cmentarz w Sudwie (niem. Sauden).
W niemieckim Archiwum Arolsen na liście zmarłych jeńców francuskich,
na stronie tytułowej spisu, znalazła się następująca informacja: "Lista francuskich jeńców wojennych, zmarłych w Konz. – Lager Olsztynek, okręg Mazury w latach 1940-1944 i pochowanych na cmentarzu w Świętajnach koło Olsztynka". Zgodnie z listą na cmentarzu pochowano 167 jeńców francuskich.
Zamiast nazwy cmentarza jeńców wojennych w Sudwie, podana została nazwa miejscowości Świętajny (niem. Schwenteinen) która znajduje się około 500 metrów w linii prostej od cmentarza jeńców w Sudwie i może dlatego wskazano jako miejsce pochówku jeńców francuskich, wieś Świętajny.
Na cmentarzu w Sudwie pochowano jeńców polskich, radzieckich, francuskich, belgijskich i włoskich. Jeńców radzieckich chowano w zbiorowych mogiłach liczących setki, a nawet tysiące ciał.
Obszar cmentarza wynosił 14,4 ha i znajdowało się na nim, po uprzednim ekshumowaniu zwłok jeńców francuskich i włoskich, 135 grobów pojedynczych oraz 351 zbiorowych.
Spośród tych ostatnich 342 groby miały wymiary 3,7 m x 2,2 m, a 9 grobów - 10 m na 2,2 m. Dokumentacja cmentarza określa szacunkowo liczbę pochowanych tu osób na 55 000, gdyż brakuje wiarygodnych źródeł informacji potwierdzających tę liczbę.
Podobnie oceniają liczbę zmarłych w obozie przebywający tu jeńcy, a wśród nich lek. med. kpt. Michał Chmiel, odnosząc jednakże tę liczbę wyłącznie do jeńców radzieckich. Ważne w tym przedmiocie zeznania złożył były wachman obozu, Gustaw Fenske, stwierdzając, że podczas epidemii tyfusu, jaka wybuchła wśród jeńców radzieckich w końcu 1941 roku, przygotowano 6-7 grobów za pomocą dynamitu i w nich grzebano nawet do 1500 zmarłych. Grobów o tak dużych rozmiarach na terenie cmentarza nie odnaleziono, co wskazuje, że zostały one umiejscowione poza terenem właściwego cmentarza.
Pierwszy zarejestrowany pochówek jeńców francuskich na cmentarzu w Sudwie miał miejsce 30 maja 1940 roku (grób nr. 1 - Antoine Senffoy, nr ewid. 9793) zaś ostatni15 września 1944 roku (grób nr. 167 - Georges Fournier, nr. ewid.11110).
Na cmentarzu jenieckim pogrzebanych zostało ponad 30 jeńców narodowości włoskiej.
W wyniku morderczej pracy, złych warunków sanitarnych, chorób oraz niemieckich zbrodni w obozie zmarło ponad 55 tys. jeńców.
W takich warunkach śmierć zbierała ogromne żniwo. Tak wspominał Józef Strzałka, który był sanitariuszem w obozowej izbie chorych. "W nowej pracy najgorsze było wynoszenie zmarłych. Zabierano ich natychmiast po stwierdzeniu zgonu, gdyż łatwiej wynosiło się zwłoki jeszcze ciepłe. Ciała układano na pryzmę w wyznaczonym miejscu za barakami mieszkalnymi. Gdy nazbierała się większa liczba ciał, wywożono je specjalnym wozem na cmentarz dla jeńców wojennych".
Po zakończeniu wojny, dzięki staraniom ambasad Francji, Belgii i Włoch, na cmentarzu w Sudwie dokonano ekshumacji ciał obywateli tych państw. Szczątki jeńców francuskich i belgijskich (ok. 500 osób) przewieziono do ojczystych krajów, natomiast jeńcy włoscy spoczęli na cmentarzu włoskim w Warszawie na Bielanach.
Aktualnie na cmentarzu jenieckim w Sudwie spoczywają ciała jeńców polskich (ok. 1000 osób) i jeńców radzieckich, których liczba trudna jest do ustalenia.
W pierwszych latach po II wojnie światowej cmentarz nie był szczególnie upamiętniony, uporządkowano go dopiero w roku 1950.
W 1963 roku zagospodarowano to miejsce, wykonując alejki, tablicę pamiątkową oraz pomnik pamięci ofiar faszyzmu według projektu znanego artysty z Olsztyna Ryszarda Wachowskiego. Władze pozwoliły wówczas odwiedzać to miejsce byłym francuskim jeńcom i ich rodzinom.
Państwo radzieckie nakazywało zapomnieć o wszystkich jeńcach, którzy zginęli w niemieckiej niewoli. Przykładem jest cmentarz w Sudwie, gdzie przez wiele lat nikt z oficjalnych przedstawicieli ZSRR nie złożył wiązanki kwiatów i nie zapalił zniczy na bezimiennych grobach około 50 tysięcy jeńców radzieckich Stalagu IB Holhenstein. Współcześni Rosjanie poszukują śladów swoich przodków, dzięki czemu kilku z nich zostało upamiętnionych na cmentarzu w Sudwie.
W opracowaniu wykorzystano:
- S. Łagodziński, Stalag IB Hohenstein: (w świetle zeznań świadków), Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3-4, Olsztyn 1977, s. 408 – 409
Zdjęcia:
01 - Sudwa, cmentarz jeńców wojennych obozu Stalag IB Hohenstein w latach
1940 -1945. (aut. Fiori dal Lager: "Antologia di Internati Militari Italiani")
02 - Groby jeńców polskich na cmentarzu jenieckim w Sudwie. (Fot. Muzeum Warmii i Mazur) [https://stalaghohenstein.wordpress.com/jency-polscy-w.../]
03 - Groby jeńców francuskich na cmentarzu jenieckim w Sudwie.
04 - Okładka listy francuskich jeńców wojennych poległych w Stalag IB Hohenstein w Królikowie koło Olsztynka w latach 1940–1944, których pochowano na cmentarzu położonym miedzy wioską Sudwa a Świętajny koło Olsztynka.
05 - Strona pierwsza listy francuskich jeńców wojennych poległych w Stalag IB Hohenstein w Królikowie koło Olsztynka w latach 1940–1944, których pochowano na cmentarzu położonym miedzy wioską Sudwa a Świętajny koło Olsztynka.
Z listy zmarłych jeńców można uzyskać informacje na temat ich danych personalnych: daty urodzenia, daty śmierci, nr. grobu i obozowy nr. ewidencyjny.
06 - Strona siódma listy francuskich jeńców wojennych poległych w Stalag IB Hohenstein w Królikowie koło Olsztynka w latach 1940–1944, których pochowano na cmentarzu położonym miedzy wioską Sudwa a Świętajny koło Olsztynka.
Z listy zmarłych jeńców można uzyskać informacje na temat ich danych personalnych: daty urodzenia, daty śmierci, nr. grobu i obozowy nr. ewidencyjny.
07 - Włoski cmentarz wojskowy w Warszawie na Bielanach ku czci włoskich internowanych żołnierzy, którzy zostali deportowani na teren Polski i zginęli w obozach jenieckich na terenie Polski podczas I wojny światowej oraz w hitlerowskich obozach jenieckich i koncentracyjnych podczas II wojny światowej
Fot. autorstwa Andrzej Gondek - Praca własna, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=6740021
08 - Wojenny cmentarz ofiar niemieckiego obozu jenieckiego Stalag I-B
W tle pomnik pamięci ofiar faszyzmu według projektu znanego artysty z Olsztyna Ryszarda Wachowskiego z 1963 r. Pomnik przedstawia symboliczną postać jeńca próbującego wydostać się przez obozowe druty na wolność.
Fot. autorstwa Halibutt - Praca własna, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=15163333
09 - Pozycja cmentarza jenieckiego w Sudwie na mapie z 1966 roku.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz