Knossos

 #wydarzenie #historyczne

16.03.1900 r.

Brytyjski archeolog Arthur Evans zakupił ziemię na której znajdują się ruiny pałacu w Knossos na Krecie, celem przeprowadzenia prac wykopaliskowych.

Jeszcze 150 lat temu Pałac w Knossos był znany tylko z mitologii. Dziś jest monumentalnym symbolem cywilizacji minojskiej i jednym z największych odkryć w historii światowej archeologii. Spacerując po rozległych ruinach podróżujemy w czasie do źródeł kultury śródziemnomorskiej, będącej kolebką współczesnej Europy. Tu mitologia splata się z historią, a wyobraźnia z rzeczywistością…

Mitologia głosi, że znajdował się tu podziemny labirynt, zbudowany przez Dedala pod Pałacem Królewskim, w którym Minos, władca Knossos, więził Minotaura. Straszliwy potwór, o ciele człowieka i głowie byka, został zrodzony ze związku Pazyfae, żony Minosa, oraz wspaniałego byka zesłanego przez Posejdona. Minos obiecał złożyć zwierzę w ofierze, jednak nie dotrzymał obietnicy. Rozzłoszczony Posejdon zemścił się sprawiając, że Pazyfae zakochała się w byku. Minos, który w wojnie między Kretą a Atenami odniósł zwycięstwo rozkazał, by Ateny składały Minotaurowi doroczną krwawą ofiarę w postaci siedmiu młodzieńców i siedmiu dziewic. Kreteńskiego potwora zgładził Tezeusz, który, dzięki nici podarowanej przez zakochaną w nim córkę Minosa, Ariadnę, odnalazł wyjście z labiryntu i wyzwolił Ateny od Minotaura.

Czy Pałac w Knossos może być mitycznym Labiryntem? To możliwe… Pewne jest to, że w Knossos narodziła się kultura minojska (nazwana od imienia legendarnego króla Minosa), jedna z pierwszych europejskich cywilizacji.

Najstarsze ślady obecności człowieka na tym terenie sięgają epoki neolitu, ok. 6000 lat p.n.e. Na ruinach neolitycznej osady, ok. 2000-1900 r. p.n.e., powstał pierwszy istniejący tu pałac, który został zniszczony podczas wybuchu wulkanu na Santorini w XVII w. p.n.e.

Na przestrzeni wieków budowla była wielokrotnie przebudowywana i odbudowywana po pożarach i trzęsieniach ziemi. Drugi, jeszcze wspanialszy, pałac spłonął w pożarze ok. 1450 r. p.n.e. Dzisiejsze pozostałości to ruiny trzeciego pałacu, doszczętnie zniszczonego w kataklizmie ok. 1385-70 r. p.n.e., który pogrzebał kulturę minojską.

Ruiny Pałacu w Knossos, zwanego też Pałacem Minosa lub labiryntem kreteńskim, znajdują się ok. 5 km na południe od Heraklionu. Pierwszego odkrycia dokonał tu w 1878 r. Minos Kalokairinos, grecki kupiec z Heraklionu, który odnalazł 12 wielkich glinianych dzbanów, tzw, pitosów, służących do przechowywania wody czy oliwy. Niestety Turcy nie wyrazili zgody na dalsze prace archeologiczne. O koncesję na wykopaliska starał się także, z miernym skutkiem, Heinrich Schliemann, odkrywca Troi i Myken. Dopiero po wycofaniu się Turków z wyspy i uzyskaniu przez Kretę autonomii, działkę na terenie Knossos nabył Arthur Evans, kurator prestiżowego oksfordzkiego Ashmolean Museum i w 1900 r. rozpoczął regularne prace archeologiczne.

Zwiedzając Pałac w Knossos pamiętajmy, że jest to bardzo swobodna interpretacja archeologów. Arthur Evans nie ograniczył się jedynie do zabezpieczenia ruin, ale postanowił częściowo odbudować pałac, zgodnie ze swoim wyobrażeniem. Podobnie zresztą jak freski, które odtworzył według swojej wizji, na podstawie małych zachowanych fragmentów. Było to niezgodne z ówczesną zasadą wiedeńskiej szkoły historyków sztuki i konserwatorów, która pozwalała jedynie na konserwację, bez jakiejkolwiek rekonstrukcji. Nawet dziś Pałac w Knossos wzbudza wiele kontrowersji – czasem wzbudza podziw, ale często bywa też wielkim rozczarowaniem.

Drewno i kamień oryginałów Evans zastąpił współczesnym zbrojonym betonem, za co był wielokrotnie krytykowany. W ten sposób bezpowrotnie zatarł wszelkie ślady przeszłości, uniemożliwiając prace przyszłym naukowcom. Okrzyknięto go budowniczym ruin i twórcą makiety dla turystów z kulejącą fantazją, a Pałac w Knossos nazwano archeologicznym Disneylandem. Jednak to Arthur Evans rozsławił Knossos na całym świecie i poświęcił ogromny majątek oraz 40 lat życia odkrywaniu tajemnic kultury minojskiej. Jego popiersie, odsłonięte w 1936 r. przy udziale 85-letniego archeologa i 10-tysięcznego tłumu, znajduje się dziś w pobliżu zachodniego dziedzińca pałacu. Evans’owi nadano także honorowe obywatelstwo Heraklionu.

Wykopaliska potwierdziły, że Knossos było dużym ośrodkiem władzy. Spacer po ruinach zajmujących ponad dwa hektary uzmysławia skalę i rozmach budowniczych sprzed 4 tyś. lat.

W pałacu znajdowało się 1400-1600 pomieszczeń rozmieszczonych na kilku kondygnacjach, o czym świadczą zachowane fragmenty klatek schodowych. Dolny poziom składał się z licznych małych pomieszczeń, oddzielonych wąskimi korytarzykami, które rzeczywiście sprawiają wrażenie labiryntu. Pełniły one funkcje magazynowe, gospodarcze i produkcyjne. Odnaleziono tu pozostałości warsztatów kamieniarskich i garncarskich z zapasami materiałów. W magazynach odkryto także pitosy, w których przechowywano zboże, oliwę i wino. Podobne naczynia do dziś wytwarza się na Krecie.

Budowla posiadała cztery oddzielne wejścia, które stanowiły główne bramy przy każdym z boków Pałacu. Południowe Propyleje prowadzą przez Korytarz Procesyjny ozdobiony freskami przedstawiającymi mężczyzn niosących rytony (naczynia na wino). Warto zauważyć, że w sztuce minojskiej mężczyzn przedstawiano kolorem czerwonym, a kobiety białym.

Charakterystycznym elementem Pałacu w Knossos są czerwone kolumny, dzisiejsze betonowe, ale oryginalne wykonane z cyprysowego pnia. Ciekawostką jest, że kolumny w Knossos, w odróżnieniu od kamiennych kolumn charakterystycznych dla greckiej architektury, są węższe u dołu a szersze u góry. Dlaczego? Otóż przed osadzeniem kolumny w kamiennym postumencie pień był obracany, by nie dopuścić do ponownego rozwoju ściętego drzewa.

Centralną część Pałacu w Knossos zajmuje potężny dziedziniec (ok. 30 x 60 m), otoczony przez pomieszczenia reprezentacyjne i kultowe oraz słynną Salę Tronową, w której znajdziemy gipsowe ławy oraz alabastrowe siedzisko, uznawane za tron. Prawdopodobnie była to siedziba króla lub kapłanki lub pomieszczenie o charakterze religijnym. Salę zdobią kopie fresków przedstawiające dwa leżące gryfy – zwierzęta o ciele lwa, ptasim dziobie i wężowym ogonie, symbolizujących władzę na niebie, na ziemi i w zaświatach. W sezonie ustawia się tu zawsze spora kolejka.

Po wschodniej stronie umieszczono dwa megarony – pomieszczenia służące celom reprezentacyjnym oraz kultowym: megaron królowej, ozdobiony słynnym freskiem z delfinami oraz megaron królewski, zwany też Salą Podwójnych Toporów, czyli komnata króla Minosa, zwana tak od minojskiego symbolu widniejącego na stropie. Megarony były prawdopodobnie pierwowzorem świątyń greckich. Do apartamentów królowej przylega łazienka z ceramiczna wanną i spłukiwaną toaletą! Skomplikowany system wodociągów sprawiał, że wiele pomieszczeń miało dostęp do bieżącej wody. Z uwagi na ulewne deszcze pałac posiadał zaawansowany system odprowadzania deszczówki.

Poszczególne części pałacu pełniły ściśle określone funkcje użytkowe i sakralne: od spichlerzy i pracowni rzemieślniczych po rytualne łaźnie. W ruinach pałacu odkryto także ceramiczne figurki, naczynia oraz tabliczki z pismem linearnym A (używanym w starożytnej Krecie) i B (mykeńskim), najstarsze zabytki dawnego języka greckiego, zapisane pismem hieroglificznym.

Na terenie wykopalisk znajduje się także Droga Królewska, będąca najstarszą utwardzoną drogą w Europie.

Oryginały fresków można dziś oglądać w Muzeum Archeologicznym w Heraklionie. Zostały odtworzone na podstawie odnalezionych miniaturowych elementów malowideł.