Rozkazy dotyczące mordowania kolejnych Polaków Lölgen wykonywał bardzo sumiennie.

‎Bozena Borysowicz‎ do Polska i Świat

 

K Z Flossenbürg 4101

Kat melduje: „Polskiej inteligencji w Bydgoszczy już nie ma”

Kiedy z masowego grobu wyciągano szczątki Władysława Bielińskiego, Jakob Lölgen wracał na łono niemieckiego społeczeństwa jako szanowany obywatel. Nigdy nie poniósł kary za to, co zrobił.

1.
Mieszkańcy Bydgoszczy prowadzeni na egzekucję. 1 listopada 1939 roku

Maria wybrała najcieplejszy sweter. Ten zapinany na suwak, z kołnierzem. Martwiła się, że Władysław zmarznie. Jesień była coraz chłodniejsza. Podeszła do ogrodzenia, którym otoczone były bydgoskie koszary przy ul. Gdańskiej, przemianowanej przez Niemców na Adolf-Hitler-Strasse. Podała mężowi ubranie. Zamienili kilka słów. Więcej się nie dało. Strażnicy obozu dla internowanych, który zorganizowali tu Niemcy, szybko przeganiali rodziny zatrzymanych. Był 31 października 1939 r.

Osiem lat później Maria patrzy na oblepiony gliną sweter. Rozpoznaje marynarkę. Wie już, że to Władysław. Jego ciało wydobyto z ziemi wraz z innymi ofiarami. Tylko 40 z 350 zamordowanych udało się zidentyfikować. By utrudnić rozpoznanie przez bliskich, przed śmiercią zabrano im wszystkie rzeczy osobiste.
Bliscy Władysława do tej pory mogliby nie poznać prawdy o jego śmierci. Pomógł przypadek. Latem 1946 r. – rok przed ekshumacją – w Bydgoszczy świętowano 600-lecie uzyskania praw miejskich. Z tej okazji na Starym Rynku zorganizowano wystawę fotograficzną. Znajomy rodziny na jednym ze zdjęć rozpoznał bydgoskiego nauczyciela. Szybko pobiegł po Marię Bielińską, by zobaczyła zdjęcie.

Władysław stoi z rękami założonymi za głowę. Ma na sobie sweter od Marii i marynarkę. Na szyi zawiązany szalik. Za nim widać dwóch kolejnych mężczyzn. Wiedzą, co ich czeka. Stoją nad wykopanymi w ziemi dołami. Widzieli przed chwilą, co spotkało ich towarzyszy. Wszyscy giną od strzału w głowę. Niemcy zakopują ich w rowach na terenie bydgoskiego Fordonu, nazwanego później Doliną Śmierci. Dzieje się to 1 listopada - dzień po tym, jak Maria przekazała Władysławowi sweter.
"Rozpoznaję zwłoki ojca mojego po uzębieniu oraz po pulowerze i szalu" – napisał w protokole identyfikacji syn Władysława Piotr Bieliński. Jak wynika z dokumentów komisji sądowo-lekarskiej, która 28 kwietnia 1947 r. przeprowadziła oględziny ciała, "czaszka: wykazuje z lewej strony trójkątny ubytek kości skroniowej oraz pęknięcie kości czołowej. Lewa kość ciemieniowa wykazuje otwór wielkości pięciogroszówki. Szczęka dolna całkowicie uzębiona”. Przy zwłokach znaleziono szczątki ubrania.
2.
Mieszkańcy Bydgoszczy prowadzeni na egzekucję. 1 listopada 1939 roku

– Dopiero, gdy babcia zobaczyła dziadka na zdjęciu, miała pewność, że nie żyje. Wcześniej Niemcy nie chcieli jej powiedzieć, gdzie przebywa. Kłamali, że został wywieziony na roboty do Niemiec. Ostatnią fotografię dziadka znam od dziecka. Jest tragiczna, wstrząsająca. Do dziś wywołuje we mnie ogromne emocje. To przecież twarz człowieka, który wie, co go za chwilę spotka – mówi Marek Bieliński, profesor Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy.

Nie zapłacił nawet grzywny

W czasie, gdy rodzina opłakiwała Władysława Bielińskiego, sąd przy obozie internowanych w Recklinghausen na zachodzie Niemiec zajmował się sprawą Jakoba Lölgena – pięćdziesięcioletniego oficera niemieckiej tajnej policji. Za przynależność do Gestapo skazano go na grzywnę w wysokości 2 tys. marek. Odpowiadało to jego czterem miesięcznym wynagrodzeniom.

Nie musiał jednak płacić. Uznano, że roczne internowanie było dostateczną karą. Prowizoryczny sąd, działający pod kuratelą alianckich władz okupacyjnych, nie wiedział, że to Lölgen wydał na śmierć Władysława Bielińskiego i ponad 300 innych niewinnych mieszkańców Bydgoszczy. Wszystko w ramach rozkazu Heinricha Himmlera, aby „sprzątnąć polską inteligencję”.
W 1938 r. Jakob Lölgen trafił do Gdańska jako radca kryminalny Gestapo. Zajmował się zwalczaniem polskiego wywiadu. Rok później we wrześniu został oddelegowany do Bydgoszczy. Został dowódcą tamtejszego oddziału jednostki operacyjnej Einsatzkommando 16. Organizowała ona obławy na przedstawicieli polskiej inteligencji oraz wchodziła w skład specjalnej komisji urzędującej w bydgoskim obozie dla internowanych, która decydowała o losie więźniów. Wytypowani Polacy i Żydzi byli rozstrzeliwani w odludnych miejscach w pobliżu Bydgoszczy – w lasach pod Tryszczynem i Borównem, a przede wszystkim w Fordonie.

Lölgen był jednym z najbardziej zaufanych współpracowników urzędującego w Gdańsku dowódcy EK 16 – dr. Rudolfa Trögera. Często podkreślał, że jest osobą bardzo wierzącą. Osobiście decydował o tym, kto z zatrzymanych mieszkańców miasta zostanie poddany tzw. specjalnemu potraktowaniu – "Sonderbehandlung", co w języku hitlerowskich organów bezpieczeństwa oznaczało likwidację. Ściśle współpracował z dowódcami w sprawie wymordowania Polaków uznanych za potencjalnych wrogów III Rzeszy

Jeszcze było ciemno

O czwartej rano 1 listopada Władysława Bielińskiego wraz z 50 innymi bydgoskimi nauczycielami wywieziono w pobliże hangaru szybowcowego w Fordonie. Tam musieli zdjąć wierzchnie ubrania i oddać rzeczy osobiste. Zaprowadzono ich do wykopanych rowów. Stali z rękami nad głową, tyłem do plutonu egzekucyjnego. To wtedy fotograf zrobił ostatnie zdjęcie Bielińskiemu. Fotografia trafiła do tzw. albumu chwały Selbstschutzu, paramilitarnej formacji złożonej z przedstawicieli mieszkającej w Polsce niemieckiej mniejszości narodowej, która brała udział w mordowaniu polskiej inteligencji.
Przyjechał jeden samochód ciężarowy z około 50-60 osobami. (…) Kazano położyć się ofiarom na ziemię z wyciągniętymi rękoma do przodu. Po małej naradzie wszystkie ofiary popędzono do doliny, skąd wkrótce słyszałem strzały" – zeznał 3 grudnia 1945 r. Eugeniusz Jackowski, który był świadkiem kilku egzekucji w Dolinie Śmierci.

Jego wypowiedzi cytuje w książce "Tajemnica Doliny Śmierci" historyk pasjonat Krzysztof Drozdowski. – Jakob Lölgen był mordercą z cienia. Do dziś nie za bardzo wiadomo, jak dokładnie wyglądały procedury wydawania rozkazów mordowania bydgoszczan. Sam nigdy nie uczestniczył w egzekucjach. Siedział za biurkiem, co nie umniejsza jego odpowiedzialności za zbrodnie dokonane w Bydgoszczy – mówi Drozdowski.

Rozkazy dotyczące mordowania kolejnych Polaków Lölgen wykonywał bardzo sumiennie. W sporządzonych dla przełożonych raportach informował, że w ramach Intelligenzaktion od 30 października do połowy listopada 1939 r. podległy mu oddział zlikwidował 349 osób. Wśród straconych znajdował się były prezydent Bydgoszczy Leon Barciszewski wraz z 18-letnim synem Januszem, a także 74 nauczycieli i członków Związku Zachodniego, uważanego za zalążek ruchu oporu.

17 listopada Lölgen mógł już zameldować o całkowitym powodzeniu akcji mordowania Polaków: "Polskiej inteligencji w Bydgoszczy już nie ma. Również w Nakle i Fordonie sprawdzenie i likwidacja polskiej inteligencji oraz członków Związku Zachodniego zostały przeprowadzone bez reszty".

W szczegółowym raporcie z działalności Einsatzkommando w Bydgoszczy czytamy: "Przeprowadzoną przeciwko polskiej inteligencji akcję należy uważać za zakończoną. W okresie od 30.10 do 10.11. zostali zlikwidowani: 73 nauczyciele, 3 adwokaci, 2 aptekarze, 13 urzędników skarbowych, 1 urzędnik, 2 innych zawodów".

W 1966 r. prokuratura w Dortmundzie badała wątek zamordowania rodzin, o których pisał Kampe. Sprawę umorzono, ponieważ okazało się, że akurat w tym przypadku ludziom wytypowanym przez kreisleitera do rozstrzelania udało się ujść z życiem. Jak ustalono, jeden z mężczyzn, którego śmierci domagał się Kampe, przeżył wojnę i zmarł dopiero w 1963 roku.

W 1947 r. zorganizowano pogrzeb pomordowanych w Dolinie Śmierci. - Dziadek został pochowany na Wzgórzu Wolności. Wszystkie pamiątki, jakie po nim zostały, w tym ogromną bibliotekę szkolną, Niemcy spalili na podwórku. Zachowało się jednak trochę rzeczy z Bydgoszczy. – Odziedziczyłem po dziadku jego biurko, kałamarz i stempelek do lakowania listów z inicjałami WB – mówi Marek Bieliński.
2.
Oskarżony Jakob Lölgen (drugi od lewej) podczas procesu. Monachium 1 kwietnia 1966