4. października to 279. rocznica urodzin Franciszka Karpińskiego
Jeden z najwybitniejszych poetów Oświecenia, prekursor i główny reprezentant nurtu sentymentalnego w liryce polskiej. Urodził się 4 października 1741 roku, zmarł 16 września 1825.
Franciszek Karpiński urodził się w rodzinie ubogiego szlachcica w Hołoskowie na Pokuciu. Od 1750 uczył się w kolegium jezuickim w Stanisławowie, następnie na akademii jezuickiej we Lwowie, gdzie uzyskał stopień doktora filozofii i nauk wyzwolonych oraz bakałarza teologii, nie został jednak księdzem. W tracie studiów pełnił funkcję opiekuna Józefa Maurycego Cieńskiego. W 1770 wyjechał w towarzystwie Józefa Kobylańskiego do Wiednia, by tam dopełnić swą edukację. Po powrocie do kraju wiódł skromne życie ziemianina-dzierżawcy, pracował również jako nauczyciel na dworach magnackich.
Sławy doczekał się za życia. Szybko stał się poetą ludowym i narodowym. Jego utwory śpiewano w Rosji, Francji, Czechach i Niemczech.
Debiutował w 1780 tomikiem "Zabawki wierszem i przykłady obyczajne", który zadedykował Adamowi Kazimierzowi Czartoryskiemu. W tym samym roku wyjechał do Warszawy, gdzie objął funkcję sekretarza księcia. Wśród 46 wierszy z debiutanckiego tomiku znalazła się sielanka "Do Justyny, tęskność na wiosnę". Sielanki Karpińskiego dzielą się na dwa zespoły. Pierwszy, do którego zaliczamy "Laurę i Filona", stanowią utwory utrzymane w konwencji gatunku. Drugi z kolei, reprezentowany przez "Do Justyny, tęskność na wiosnę", to sielanki przybierające postać monologu wewnętrznego.
Karpiński był pierwszym teoretykiem poezji sentymentalnej. Myśli na jej temat zawarł w rozprawie "O wymowie w prozie albo w wierszu". Po wydaniu trzech kolejnych tomików wierszy, rozczarowany życiem w stolicy, Karpiński powrócił na wieś.
Od 1785 przebywał w Białymstoku, na dworze Branickich, gdzie napisał, ogłoszone wiosną 1792 (w pierwszą rocznicę Konstytucji 3 Maja), "Pieśni nabożne", którymi po raz kolejny potwierdził swoją wielkość. Pieśni nabożne łączą w sobie podniosłość, prostotę, motywy znane z psalmów, pieśni liturgicznych, hejnałów oraz łacińskich hymnów religijnych. Ramę kompozycyjną całego tomu stanowią pieśni: "Poranna" i "Wieczorna", pozostałe ułożone są według kalendarza liturgicznego.Niektóre pieśni przetrwały do dziś w ramach "nabożeństwa domowego": "Kiedy ranne wstają zorze", "Wszystkie nasze dzienne sprawy" oraz jedna z najpiękniejszych polskich kolęd "Bóg się rodzi".
Karpiński napisał również kilka wybitnych utworów patriotycznych. Do najsłynniejszych należą "Żale sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta" oraz "Pieśń dziada sokalskiego w kordonie cesarskim".
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz