Nazywano go „głównym kapitanem Albanii”

 #wydarzenie #historyczne

28.11.1443 r.

Albańscy powstańcy ze Skanderbegiem na czele zdobyli miasto Kruja w środkowej Albanii.

Jerzy Kastriota, zwany Skanderbegiem, (alb. Gjergj Kastrioti Skënderbeu), często przedstawiany na dawnych sztychach w hełmie z głową kozy lub kozicy, jest uznawany za niekwestionowanego i największego albańskiego bohatera narodowego, który w XV wieku, przez 25 lat (1443-1468), jako książę Albanii i Epiru, walczył przeciw imperium Osmanów w obronie ojczyzny i chrześcijaństwa.

Nazywano go „głównym kapitanem Albanii”, wodzem „przedmurza” chrześcijaństwa, „obrońcą wiary chrześcijańskiej”, „zapaśnikiem Chrystusa” (Athleta Christi), „żołnierzem Chrystusowym” (miles Christi), „wojownikiem Chrystusowym (bellator Christi). Dzięki wykazanej determinacji, inteligencji, mądrości i odwadze Skanderbeg utworzył niezależne państwo albańskie, które przetrwało aż do jego śmierci w 1468 roku. Jako swój znak w zmaganiach z potęgą osmańską przyjął czarnego dwugłowego orła, prawdopodobnie na wzór godła imperium bizantyjskiego, jako symbol siły, władzy i szlachetności. Jerzemu Kastriocie po raz pierwszy w historii Albanii udało się skutecznie przeciwstawić przeważającym siłom osmańskim oraz zjednoczyć wszystkie klany, plemiona i rody albańskie w walce przeciw wspólnemu wrogowi. W ten sposób albańskie powstanie antyotomańskie objęło wszystkie warstwy społeczne: feudałów, mieszczan i chłopów.

Symbolem oporu Albańczyków pod komendą Skanderbega stała się położona wysoko w górach Kruja, pierwsza stolica Albanii, której wojska osmańskie nigdy nie zdobyły szturmem. Do dzisiaj jest ona dla Albańczyków tym, czym Gniezno dla Polaków, kolebką i symbolem państwowości. W czasach Skanderbega Kruja – jak podał włoski historyk Biemit - liczyła 10 tysięcy domów i około 50-60 tysięcy ludności. Jej mieszkańcy stawili bohaterski opór wojskom otomańskim, odpierając trzy oblężenia (1450, 1466 i 1467).

Jerzy Kastriota urodził się w Kruji w 1405 roku w rodzinie prawosławnej. Niestety dokładna data jego urodzin nie jest znana. Był najmłodszym synem Jana Kastrioty (zm. 1443), feudalnego księcia albańskiego z Kruji, władającego obszarem od wybrzeża Adriatyku aż do dzisiejszego Kosowa, oraz Vojsavy, z pochodzenia Słowianki. Ród Kastriotów pochodził z północnych Alp Albańskich. Z obszernego dzieła Historia de vita et gestis Scanderbegi, Epirotarum principis (Historia życia i dzieła Skanderbega, księcia Epiru), wydanego w Rzymie ok. 1508-1510), pierwszej apologetycznej biografii Jerzego Kastrioty, autorstwa Marinusa Barletiusa (ok. 1450-1512), albańskiego historyka i humanisty, wiemy, że przyszły bohater narodowy Albańczyków, w wieku 9 lat wraz z trzema braćmi (Stanisza, Reposz i Konstantyn), został wysłany przez ojca w charakterze zakładnika do Adrianopola (obecnie Edirne) na dwór sułtana. W ten sposób władze otomańskie chciały zmusić lokalnego władcę albańskiego do płacenia trybutu, czyli haraczu na rzecz zwycięzcy.

Należy przy tym pamiętać, że w latach 1389-1430 Albania została zajęta przez wojska otomańskie. Podbój ziem albańskich był wtedy ułatwiony ze względu na istnienie niezależnych od siebie księstw, rządzonych przez różnych miejscowych feudałów. W związku z ekspansją turecką wielu książąt albańskich stało się wasalami władcy Osmanów. Wśród nich znalazł się Jan Kastriota, którego syn Jerzy Kastriota, jako młody chłopiec, po przybyciu do stolicy Porty, musiał z konieczności przejść na islam. Dzięki temu przyjęto go do elitarnej szkoły wojskowej paziów (tur. idż-oğlan). Podczas pobytu w stolicy imperium otomańskiego, Jerzy Kastriota w dowód uznania za męstwo i zdolności, otrzymał na cześć Aleksandra Macedońskiego imię Skander (od arab. Iskandar). W 1438 roku sułtan nadał mu też tytuł beja (bega), czyli urzędnika wojskowego odpowiedzialnego za przestrzeganie prawa i podatki. Stąd wzięło się jego późniejsze imię Skanderbeg. Jednocześnie sułtan Murad II (1404-1451) mianował go walim (gubernatorem) kilku prowincji (Misja, Skuria i Jonima) w środkowej Albanii. Z ramienia sułtanatu osmańskiego, jako wysoki oficer armii tureckiej, uczestniczył w licznych kampaniach wojennych w Azji Mniejszej i w Europie. Walczył m. in. przeciwko Grekom, Serbom i Węgrom.

3 listopada 1443 roku, podczas bitwy pod Niszem, stoczonej między armią osmańską Murada II wojskami węgierskimi Jana Hunyadego (ok. 1385-1456), wojewody Transylwanii, Skanderbeg wraz z oddziałem 300 jeźdźców opuścił szeregi otomańskie i udał się do Albanii. Do tego kroku skłoniło Jerzego Kastriotę kilka powodów: miłość do ojczyzny, zabicie przez Turków jego ojca i trzech braci, niszczenie miast i wsi oraz grabież mienia Albańczyków przez okupantów. Po drodze do oddziału albańskiego księcia przyłączyło się 300 górali z Dibry. Po kilkunastu dniach Skanderbeg dotarł do twierdzy Kruji, którą opanował przy pomocy podstępu, zmuszając siłą rejs-efendiego (tureckiego sekretarza stanu) do wydania mu firmanu (specjalnego rozporządzenia pisemnego). Po zajęciu zamku, dnia 28 listopada 1443 roku, wywiesił na jego wieży sztandar z czarnym dwugłowym orłem na czerwonym polu (herb rodu Kastriotów), wypowiadając do rodaków pamiętne słowa: „Nie przyniosłem wam wolności. Znalazłem ją pośród was”. Jednocześnie tego samego dnia uroczyście proklamował utworzenie niezależnego Księstwa Kastriota. Od grudnia 1443 do stycznia 1444 roku zajął główne twierdze tureckie w środkowej części Albanii: Petrelę, Petralbę, Stelush, Torczan i Svetigrad, czyli Peluzję.

2 marca 1444 roku zwołał w mieście Alessio (obecnie Lezha), położonym na północy Albanii, krajowe zgromadzenie albańskich feudałów i przedstawicieli krain autonomicznych, w celu zjednoczenia sił w walce o wolność i niezawisłość kraju przeciwko wojskom otomańskim. Powołano na nim pierwszy w historii kraju górskich orłów antyosmański związek polityczno-wojskowy, zwany Ligą Albańskich Książąt lub Ligą Lezhy. Na czele Ligi Albańskiej stanął osobiście Skanderbeg. W jej skład weszli m. in. następujący książęta albańscy: Jerzy Arianita (ok. 1400-1461), teść Skanderbega; Andrzej III Thopia, Mikołaj I Dukagjin, Teodor Korona Musakios, Piotr Shpata. Po stronie Ligi stanęli również albańscy naczelnicy plemion górali oraz Stefan Czernojewicz (zm. 1465), książę Górnej Zety z Czarnogóry. Lidze Lezhy udzieliła poparcia Republika Wenecji. Prof. Aleks Buda (1911-1993), albański historyk i pierwszy prezydent Albańskiej Akademii Nauk (1972-1993), o znaczeniu tego historycznego zjazdu dla Albańczyków pisał następująco:

„Pod przywództwem Skanderbega Liga Lezhy stała się pierwszym skutecznym jądrem politycznego i wojskowego zjednoczenia sił narodu albańskiego dla odwrócenia osmańskiego zagrożenia. Nie było to zwyczajne wydarzenie. Jaśniej od wszystkich mu współczesnych wodzów Skanderbeg zrozumiał i urzeczywistnił ogromnie ważną sprawę: obce panowanie, zewnętrzne zagrożenie przekształcił w czynnik przyspieszenia integracji sił dla obrony kraju. Podobne wysiłki miały miejsce w przybliżonych warunkach w Serbii, i w Bośni, i w Morei (obecnie Peloponez), chociaż tam one nie mogły przynieść efektywnych rezultatów, jak przyniosły w Albanii pod przewodnictwem Skanderbega”

Skanderbeg, dysponując w walce z siłami osmańskimi niewielką armią liczącą od 18 do 20 tysięcy żołnierzy, stosował skuteczną taktykę, polegającą przede wszystkim na umiejętnym prowadzeniu walki partyzanckiej, zwanej także podjazdową lub hajducką. Znając bardzo dobrze metody działań militarnych stosowane przez najeźdźców, wykorzystywał warunki terenowe kraju i dostosowywał do nich charakter operacji zbrojnych.

Już pierwsza turecka ekspedycja karna skierowana przeciw Skanderbegowi poniosła druzgocącą porażkę. 29 czerwca 1444 roku książę Jerzy Kastriota zadał wielką klęskę 25-tysięcznej armii osmańskiej w bitwie w dolinie Torvioli, pod Domosdową (Dolna Dibra). Turcy stracili wówczas 7 tysięcy zabitych i 500 wziętych do niewoli. Bitwa w dolinie Torvioli, która rozegrała się między dzisiejszymi miastami Librazhd i Pogradec, wywołała podziw w całej Europie i podniosła prestiż Albanii w świecie.

W listopadzie 1444 roku wojska Skanderbega w sile 15 tysięcy żołnierzy próbowały przedostać się pod Warnę, chcąc wesprzeć siły Władysława III Warneńczyka (1424-1444), króla Polski i Węgier, w bitwie z Osmanami, ale próba nie powiodła się z powodu sprzeciwu wasala Turcji, Jerzego I Brankowicza (1375-1456), despoty serbskiego, który nie zgodził się na przemarsz oddziałów albańskich przez terytorium Serbii. Książę Jerzy Kastriota nie otrzymał wtedy również pomocy ze strony floty weneckiej. W tej sytuacji wojska polsko-węgierskie zostały pokonane przez oddziały otomańskie w pamiętnej bitwie pod Warną 10 listopada 1444 roku.

Kolejne najazdy wojsk osmańskich przeciw Albańczykom, kontynuowane w następnych latach, nie przyniosły pożądanych przez agresorów efektów. Zaniepokojony takim obrotem wypadków sułtan Murad II osobiście stanął na czele kampanii, która rozpoczęła się w lipcu 1448 roku. Turcy nie zdołali jednak pokonać Skanderbega. Wojska tureckie, mimo pomocy udzielonej ze strony Wenecjan, 14 sierpnia 1448 roku poniosły kolejną porażkę w bitwie z oddziałami księcia Jerzego Kastrioty, stoczonej na równinie Oraniko (na północ od Dibry), i ponownie musiały się wycofać.

Po zwycięstwie armii osmańskiej nad wojskami węgierskimi w drugiej bitwie na Kosowym Polu, stoczonej 16 października 1448 roku, sułtan Murad II, wykorzystując waśnie w Lidze Albańskich Książąt, na początku 1450 roku wyruszył ponownie na czele 100-tysięcznej armii przeciw Albańczykom. W wyniku tej kampanii zdobył Berat i rozpoczął długotrwałe (wiosna-jesień 1450) oblężenie Kruji, które jednak musiał przerwać z powodu nieugiętego oporu obrońców miasta. W 1452 roku Skanderbeg pokonał wojska tureckie w dwóch bitwach pod Mokricą i Meczadi.

Walkę z księciem Jerzym Kastriotą kontynuował, już po śmierci Murada II (1451), jego następca sułtan Mehmed II Zdobywca (1429-1481), który 29 maja 1453 roku zdobył Konstantynopol, stolicę Cesarstwa Bizantyjskiego.

Opór Albańczyków był jednak nie do złamania, mimo że Skanderbeg z konieczności, przeważnie walczył w osamotnieniu i w oparciu o własne siły.

W 1454 roku Skanderbeg udał się do Rzymu i Neapolu w celu szukania pomocy w walce z Osmanami. Podczas tych wizyt książę Jerzy Kastriota spotkał się z papieżem Kalikstem III (1455-1458) i królem Neapolu, Alfonsem V Aragońskim (1396-1458), którzy z jednej strony wyrazili uznanie dla wodza Albańczyków, z drugiej zaś obiecali mu udzielenie pomocy w wyparciu Osmanów z rejonu Vlora-Berat-Gjirokastra.

W wyniku podjętych starań Jerzy Kastriota uzyskał skromną pomoc finansową ze strony Państwa Kościelnego, Królestwa Neapolu i Republiki Weneckiej. Z wymienionych państw jedynie Królestwo Neapolu, udzieliło wodzowi Albańczyków pomocy militarnej i aprowizacyjnej, przysyłając 2 tysiące żołnierzy, broń i znaczną ilość żywności.

Latem 1455 roku wódz Albańczyków poniósł jedyną, ale dotkliwą klęskę w bitwie z wojskami osmańskimi pod Beratem. Zginęło wtedy 5 tysięcy rycerzy albańskich, co stanowiło 45% sił zbrojnych księcia Jerzego Kastrioty. Podczas tej bitwy zginęła m.in. Mamiza Kastrioti, siostra Skanderbega.

Mimo tej klęski i braku znaczącego wsparcia ze strony innych państw kapitan Albanii odnosił kolejne spektakularne zwycięstwa. W maju 1456 roku rozgromił wojska otomańskie w bitwie na równinie Oraniko (Debra). Z kolei we wrześniu 1457 roku, w krainie Tomor, na południu Albanii, rozbił całą armię Isy bega, zaskoczoną podczas nocnego biwaku. Padło wtedy aż 15 tysięcy Turków, kilkuset wzięto do niewoli, a pozostałym udało się ocalić życie, dzięki panicznej ucieczce z pola bitwy.

Sułtan Mehmed II, wyczerpany przedłużającymi się walkami z oddziałami albańskimi, rozpoczął pertraktacje ze Skanderbegiem, uznając przejściowo jego prawo do panowania w Albanii. Władca imperium tureckiego wysłał nawet wodzowi Albańczyków, w dowód uznania dla jego bohaterstwa i waleczności, bardzo cenną szablę.

W 1461 roku Skanderbeg, korzystając z upragnionego 3-letniego zawieszenia broni w działaniach wojennych z Turkami, zaangażował się w pomoc militarną dla Ferdynanda I Aragońskiego (1423-1494), króla Neapolu, dzięki czemu utrzymał się on na tronie. W południowej Italii wódz Albańczyków stoczył z wojskami zbuntowanego Giovanni Antonio Orsiniego, księcia Tarentu, dwie zwycięskie bitwy pod Barletta i Trani. W czasie tej kampanii główny kapitan Albanii został przyjęty na audiencji przez papieża Piusa II (1405-1464), biskupa Rzymu (1458-1464), który usiłował utworzyć koalicję antyotomańską i rozpocząć krucjatę (wyprawę krzyżową) przeciw Osmanom.

Skanderbeg, mimo licznych starań, nie uzyskał obiecanego wsparcia ani ze strony papieża, ani Wenecji, ani Raguzy (obecnie Dubrownik) i Neapolu.

Błyskotliwe zwycięstwa Jerzego Kastrioty nad Turkami w 1462, 1463 i 1464 roku nie mogły już zmienić biegu wydarzeń, nieuchronnej klęski małego liczebnie ludu, wobec przeważającej przewagi najeźdźców. Należy w tym miejscu wspomnieć, że książę albański zdobył w 1462 roku znaczące miasto Ochrydę, niegdyś ważny ośrodek piśmiennictwa słowiańskiego

Turcy osmańscy tymczasem coraz bardziej umacniali swoje wpływy na Bałkanach, a skromna pomoc króla Węgier Macieja Korwina (1443-1495), zwanego Sprawiedliwym, panującego w latach 1458-1495, udzielona Albańczykom, nie mogła zrekompensować bezczynności innych państw.

W 1465 roku Skanderbeg odparł pięć najazdów wojsk otomańskich, dowodzonych przez renegata Bałabana Paszę (rodowitego Albańczyka). Wojska agresora straciły wówczas aż 24 tysiące zabitych.

W 1466 roku na czele 150-tysięcznej armii osmańskiej na albańskie terytorium wkroczył sam sułtan Mehmed II, zdobywca Konstantynopola. Mimo że i tym razem Kruja odparła oblężenie, los Albanii był już przesądzony. Próba stworzenia nowego sojuszu albańskich feudałów na zjeździe książąt w Lezhy, zwołanego na początku stycznia 1468 roku, zakończyła się fiaskiem.

Skanderbeg zmarł nieoczekiwanie na malarię 17 stycznia 1468 roku, w czasie bitwy antyosmańskiej, w miejscowości Alessio, okryty wieczną chwałą bojownika o wolność. Jego następcą został Aleksander (Leka) III Dukagjin (1410-1481), człowiek niezwykle odważny i sprawiedliwy, twórca Kanunu, jednego z najstarszych kodeksów prawnych w Europie. Szczątki albańskiego bohatera narodowego pochowano potajemnie w kościele katolickim św. Mikołaja w Alessio (obecnie na tym miejscu znajduje się skromne mauzoleum Skanderbega). Po przejęciu twierdzy w Kruji w 1478 roku najeźdźcy otworzyli i sprofanowali grób Skanderbega. Żołnierze otomańscy znalezione wtedy kości albańskiego bohatera narodowego zabrali na amulety, jak głosi podanie, aby chroniły ich przed śmiercią i zapewniały sławę.

Po śmierci Skanderbega jego żona Andronika Arianita (poł. XV w.) i 14-letni syn Jan (1454-1502) opuścili kraj i udali się na dwór Ferdynanda I, króla Neapolu. Obecnie na Półwyspie Apenińskim żyją cztery gałęzie rodu Kastriotów – w Puli, Neapolu, Florencji i Wenecji. Są oni 20. lub 21. generacją, wywodzącą się z rodu księcia Jerzego Kastrioty.

Po śmierci Skanderbega Albańczycy jeszcze przez 12 lat w swych niedostępnych górach mężnie stawiali bohaterski opór potędze otomańskiej. W ślady legendarnego „zapaśnika Chrystusowego” poszli najpierw jego syn Jan Kastriota, który kierował powstaniem antyosmańskim w latach 1481-1485, a następnie wnuk Jerzy Kastriota (1476-1540), stojący na czele zrywu narodowowyzwoleńczego w latach 1494-1506. Zabrakło jednak równego Skanderbegowi wodza, który potrafiłby skutecznie przeciwstawić się obcej dominacji i stawić skuteczny opór najeźdźcy. W 1479 roku prawie cała Albania (z wyjątkiem górskich enklaw na północy i południu kraju) znalazła się w rękach tureckich. Odtąd przez blisko 450 lat była pod panowaniem otomańskim. Albańczycy, mimo ciągłych powstań zbrojnych przeciw okupantom, wywalczyli wolność dopiero w 1912 roku.

Nie ulega wątpliwości, że Skanderbeg był utalentowanym władcą i wodzem Albańczyków. Zwyciężył łącznie w 25 bitwach, przegrał tylko jedną w 1455 roku pod Beratem i dwa razy musiał się wycofać, w tym w 1448 roku pod Svetigradem. Pod względem geniuszu wojennego porównuje się go z Aleksandrem Macedońskim, Juliuszem Cezarem i Hannibalem.

Pod przywództwem Skanderbega Albania stała się bastionem, broniącym chrześcijaństwa i całej cywilizacji europejskiej przed potężnym imperium osmańskim. Walki, jakie toczył z Turkami, przyczyniły się do wyzwolenia kraju górskich orłów i zachowania odrębności narodowej Albańczyków, ich konsolidacji i integracji wokół ideałów wolności i niezależności.

Postać Jerzego Kastrioty Skanderbega utrwalono w eposach ludowych wielu narodów, a także w licznych legendach, powieściach, poematach i pieśniach. Piękne poematy stworzyli o nim szesnastowieczny poeta francuski Pierre Ronsard (1524-1585), nazywany „księciem poetów”, twórca grupy poetyckiej zwanej „Plejadą”, i dziewiętnastowieczny poeta amerykański Henry Wadswort Longfellow (1807-1882). Antonio Vivaldi (1678-1741) na jego cześć skomponował operę pt. Skanderbeg.

W Polsce o albańskim bohaterze narodowym pisał w XVI wieku Marcin Bielski (1495-1575), znany kronikarz, w opowieści O Skanderbegu Macedonie albańskim książęciu, w swej Kronice wszystkiego świata (1550-1564), a w XIX wieku Zygmunt Miłkowski (1824-1915), znany pod pseudonimem literackim Teodor Tomasz Jeż, działacz polityczny i emigracyjny, powieściopisarz i publicysta, poświęcił mu 3-tomową powieść O byt. Należy wspomnieć również, że w 1569 roku Cyprian Bazylik (1535-1600), polski kompozytor, pisarz i poeta, przetłumaczył na język polski i wydał drukiem w Brześciu Litewskim biografię albańskiego bohatera narodowego pt. Historya o żywocie y zacnych sprawach Jerzego Kastryota, którego pospolicie Szkanderbegiem zowią, Książęcia Epireńskiego na trzynaście ksiąg podzielona napisana od Maryna Barlecyusa.

Postać Skanderbega, albańskiego bohatera narodowego i obrońcy chrześcijaństwa, jest ciągle żywa nie tylko w pamięci swoich rodaków, ale również w świadomości innych narodów, którym drogie są ideały wolności i niezależności. Dzięki jego determinacji i odwadze w Albanii do dzisiaj przetrwało chrześcijaństwo. Warto również pamiętać, że na skutek bohaterskiej walki Albańczyków pod dowództwem Skanderbega, siły osmańskie, mimo wielu wysiłków, nie zdołały zagrozić Półwyspowi Apenińskiemu. Nie można też zapominać, że Jerzy Kastriota Epirota ze względu na swoje kontakty z innymi państwami, m.in. Republiką Wenecji, Państwem Kościelnym, Węgrami, Serbią, Bośnią, dalmatyńską Republiką Dubrownicką, księstwami Mediolanu i Burgundii, oraz dzięki niepodważalnym zasługom w obronie ojczyzny, cywilizacji europejskiej i religii chrześcijańskiej, jest symbolem związków kultury albańskiej z Europą.