Smoleńsk

 

Kunigas

@maciej_kunigas

510 lat temu, 31 lipca 1514 padł Smoleńsk, najważniejsza twierdza na wschodzie państwa polsko-litewskiego. Wątek Tego dnia wojewoda smoleński Jerzy (Jurij) Sołłohub pod wpływem presji starszyzny i zdrady części obrońców, a także wobec braku nadziei na oczekiwaną odsiecz z Litwy poddał miasto wojskom moskiewskim. Nazajutrz do Smoleńska wkroczył uroczyście wielki książę moskiewski Wasyl III.

Zdobycie strategicznego punktu Bramy Smoleńskiej było celem toczonej przez Moskwę od 1512 wojny z Litwą i Polską. Silnie obwarowane miasto stojące na wysokim brzegu Dniepru wytrzymało już dwa oblężenia w 1513. Wiosną 1514 wznowiono działania wojenne. Pospolite ruszenie z Litwy i hufce zaciężne z Polski ślamazarnie zbierały się pod Mińskiem. Tymczasem trwało trzecie oblężenie Smoleńska. W lipcu do oblegających oddziałów moskiewskich dołączyła 42-tysięczna armia dowodzona osobiście przez cara Wasyla, syna Iwana Srogiego i Zofii Paloeolog .

Było jednak coś, czego nie przewidział ani król Zygmunt Stary, ani obrońcy twierdzy. Moskale przywieźli ze sobą aż kilkaset dział, które były kierowane przez doświadczonych niemieckich puszkarzy. Kule artylerii co prawda nie mogły rozbić murów Smoleńska, jednak skutecznie paraliżowały ich obronę. Skąd pod Smoleńskiem niemieccy puszkarze i działa pochodzące z Rzeszy? To efekt zawiązanego pod koniec 1513 z inicjatywy cesarza Maksymiliana Habsburga antyjagiellońskiego sojuszu Wiednia z Moskwą.

W myśl zawartego przez legata cesarskiego w Moskwie w lutym paktu zaczepno-obronnego Wasyl miał natychmiast zerwać negocjacje pokojowe z Zygmuntem Starym, poprzeć starania Habsburgów o przejęcie korony na Węgrzech i pomóc Zakonowi Krzyżackiemu uwolnić się spod lenna polskiego. Wiedeń natomiast uznawał Wasyla za "cesarza i pana wszystkich Rusów" (po raz pierwszy użyto tego tytułu) i zobowiązał się pomóc mu w zdobyciu Kijowa, Smoleńska, Połocka, Witebska i innych grodów "ruskich".

Po kilkutygodniowym oblężeniu Smoleńsk się poddał. Wojewoda i mieszczanie wynegocjowali z kniaziem Glińskim korzystne, jak się wydawało, warunki kapitulacji. Jerzy Sołłohub mógł żywy opuścić miasto, lecz po dotarciu na stronę litewską został stracony (wcześniej ręczył swoją głową, że nigdy twierdzy nie podda). Z czasem Moskale złamali jednak słowo. Mieszkańcy miasta zostali deportowani wgłąb państwa moskiewskiego, a w ich miejsce przybyli osadnicy z Moskwy.

Wróćmy do roku 1514. Dopiero na wieść o upadku Smoleńska wojska litewsko-polskie podjęły energiczne działania. Król przeniósł się pod Borysów, aby być bliżej wydarzeń. Dowódcą hufców koronnych i litewski został doświadczony w walkach z Moskwą kniaź Konstanty Ostrogski. 8 września 1514 pod Orszą, drugą ważną twierdzą nad górnym Dnieprem, wojska jagiellońskie w spektakularny spisób rozgromiły liczniejszą (może nawet 80-tysięczną) armię moskiewską. To zwycięstwo w naszej historii słusznie porównać można tylko do Grunwaldu. I niestety, zwycięzcy spod Orszy popełnili wszystkie błędy tych spod Grunwaldu.

Nowina o pogromie pod Orszą dotarła natychmiast do miasta wzbudzając nadzieję wśród zwolenników Litwy. Mieszczanie smoleńscy, z władyką Warsonofiejem na czele, przygotowali w tajemnicy zamach aby przejąć miasto od wystraszonych Moskali i oddać je zwycięzcom, których spodziewano się w najbliższych dniach. Jednak, podobnie jak opóźnienie po Grunwaldzie pozwoliło Krzyżakom umocnić Malbork, tak teraz trzy tygodnie spędzone po bitwie przez wojska Ostrogskiego na polach orszańskich, pozwoliły stłumić Moskalom bunt, stracić litewskich stronników i umocnić gród do obrony. Odzyskano co prawda kilka pomniejszych miast, ale najważniejsze z nich, Smoleńsk, było stracone.

Wojna trwała dalej. Zygmunt Stary miał jednak także inne zmartwienia, zwłaszcza dzięki Habsburgom. W 1522 zawarł rozejm z Wasylem. Pozwoliło to zająć się wojną w Prusach i rozwiazać problem Zakonu Krzyżackiego w 1525. Rok później pod Mohaczem zginął Ludwik, ostatni Jagiellon na tronie Czech i Węgier. Znów rozgorzał spór z Habsburgami. W 1533 zmarł Wasyl pozostawiając trzyletniego syna Iwana. W Moskwie bojarowie są skłonni do pokoju z Litwą. Ostatni raz Zygmunt Stary szykuje wyprawę na Smoleńsk, niestety bez powodzenia. To właśnie ten moment przedstawił Matejko na swoim "Stańczyku" (o czym kiedyś pisałem więcej).

Upadek Smoleńska 31 lipca 1514 jest datą przełomową w naszej historii. Oznacza nowy rozdział w stosunkach państwa polsko-litewskiego z państwem moskiewskim. Do tej pory w zmaganiach o przewagę wygrywała Litwą, którą wzmocniła dodatkowo unia z Polską. Od zdobycia przez Moskwę Noworodu Wielkiego (ok. 1480) do zdobycia Smoleńska panowała mniej więcej równowaga sił. Od przełomu letnich dni roku 1514 stopniowo zaczęła rosnąć przewaga Moskwy, a później Rosji. Dalekosiężną konsekwencją tego procesu był nie tylko upadek Rzeczypospolitej pod koniec XVIII wieku, ale też jest nią sytuacja obecna...

Jeśli zainteresował Państwa ten wpis, zachęcam do jego udostępnienia. Przygotowanie podobnych wpisów wiąże się z poświęceniem czasu kosztem innych zajęć. Jeśli mają Państwo chęć, zapraszam do wspierania tego konta:

buycoffee.to

Postaw kawę dla Kunigas - buycoffee.to

Wspieraj twórczość w Internecie - postaw kawę dla Kunigas! - W prosty sposób - Bez rejestracji - Bezpiecznie