Mieszko I i chrystianizacja Polski – proces był szybszy, niż sądzono?

Pierwsze chrześcijańskie, szkieletowe cmentarze zakładano w Polsce już w X w., a nie dopiero w początkach XI w. – uważa mediewista, prof. Andrzej Buko. Tym samym przyjmuje, że chrystianizacja kraju zainicjowana przez Mieszka I wcale nie była pozorna.

Do tej pory wśród archeologów i historyków przeważał pogląd, wedle którego Mieszko I co prawda ochrzcił się wraz z dworem w 966 r., ale chrystianizacja kraju następowała bardzo wolno. Nawet osoby wywodzące się w kręgu elit składano po śmierci nadal w obrządku ciałopalnym. Faktyczna chrystianizacja miała nastąpić dopiero wraz z rządami Bolesława Chrobrego.

„Wyniki najnowszych datowań najstarszych średniowiecznych pochówków wskazują, że było jednak inaczej. Okazuje się, że w przypadku około 10 cmentarzy, na których chowano m.in. elitę ówczesnego, rodzącego się państwa polskiego znajdują się groby szkieletowe z ostatniej ćwierci X w.” – mówi archeolog i mediewista prof. Andrzej Buko z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN oraz Instytutu Archeologii UW. Słowianie mieszkający na terenie rodzącego się państwa polskiego przed złożeniem zmarłych do grobu – kremowali ich. Było to związane z ich pogańskimi wierzeniami.

Jan Matejko, Zaprowadzenie chrześcijaństwa (domena publiczna)

Naukowcy, którzy uważają, że obrządek szkieletowy wprowadzono dopiero w XI w. mają jeden poważany problem w argumentacji. „Otóż dochodzimy w tym miejscu do paradoksu: cmentarzy ciałopalnych z 2. poł. X i pocz. XI w. pomimo wielu lat badań, nie udało się dotąd odkryć. A te szkieletowe mają pochodzić dopiero z początku XI w.” – zauważa naukowiec. Gdzie więc i w jaki sposób chowano zmarłych w okresie co najmniej 50 lat?

Prof. Buko postanowił przyjrzeć się sposobom datowania średniowiecznych cmentarzy badanych dziesiątki lat temu oraz tym odkrytym w ostatnich latach. Jak wyjaśnia, problem polega na tym, że dotychczasowe metody określania wieku pochówków w Polsce, a zwłaszcza najstarszej fazy cmentarzy szkieletowych od lat są przestarzałe i mało precyzyjne.

Wiek grobów szkieletowych jest określany m.in. na podstawie monet znajdowanych przy zmarłych. „Gdy przy kilku zmarłych odkryto monety z XI w. automatycznie zakładano, że pozostali zmarli, przy których monet nie znaleziono, również zostali złożeniu do grobów w tym samym czasie, lub później, co wcale nie musi być prawdą” - zauważa naukowiec.

„Badacze często zdają się też nie dostrzegać, że każdy cmentarz jest organizmem >>żywym<<. Jak każde dawne miasto – ma swój rdzeń – >>stare miasto<<, jak i peryferie. W przypadku miast są to najnowsze dzielnice i budynki, a w przypadku cmentarza – nowe groby lokowane na jego obrzeżach” – zauważa. Dlatego duże zdziwienie naukowca wzbudza fakt, że w polskiej tradycji badawczej tak mało uwagi poświęca się fazom inicjalnym najstarszych cmentarzy szkieletowych i datowaniom metodą radiowęglową kości zmarłych.

Mieszko I - wiking, Słowianin czy przybysz z Moraw?

Czytaj dalej...

Wśród cmentarzysk, gdzie odkrywane są najstarsze groby szkieletowe, datowane przed schyłkiem wieku X dominują te z obszaru Wielkopolski i Kujaw. Są to m.in. Dziekanowice, Kałdus, Bodzia, Pień czy Sowinki, jak również niedawno badana nekropola w Sandomierzu w Małopolsce. „Taka ich lokalizacja nie musi być w cale związana ze stanem faktycznym. Po prostu do tej pory nie badano zbyt wielu grobów metodami radiowęglowymi z tego okresu na innych obszarach” – zaznacza prof. Buko.

Naukowcy, którzy sądzą, że chrześcijaństwo rozprzestrzeniło się w Polsce „z poślizgiem” zwracają również uwagę na fakt, że w najstarszych grobach szkieletowych – nawet tych z XI w. – brakuje przedmiotów kultu religijnego – np. w postaci krzyżyków. „Okazuje się, że wyznaczniki chrześcijaństwa pojawiają się na cmentarzach późno. I nie dotyczy to bynajmniej wyłącznie Polski, ale również innych krajów” – mówi prof. Buko.

Na przykład zmarłych złożonych przy kościele św. Katarzyny na warszawskim Służewcu składano z krzyżykami dopiero od XVII w. „Czy oznacza to, że inne, wcześniej pochowane przy kościele i w jego wnętrzu osoby nie były chrześcijanami?" – pyta retorycznie naukowiec.

W ocenie badacza, dotychczasowe wyniki badań wskazują, że przyjęcie chrześcijaństwa nie miało bezpośredniego wpływu na charakter darów składanych w grobie wraz ze zmarłym.

„Uważam, że dotychczasowe wyniki badań archeologicznych upoważniają do wysunięcia tezy, że chrześcijaństwo było wprowadzane na ziemiach polskich już w czasach Mieszka I” – uważa prof. Buko. Dodaje, że początkowo proces ten był powolny i dotyczył głównie elit zamieszkujących centralne ośrodki państwa.

„Pamiętajmy, że budowa kościołów sieci parafialnej na ziemiach polskich zakończyła się dopiero w XIII w., a więc dopiero 300 lat po przyjęciu przez Polskę chrześcijaństwa" – przypomina prof. Buko.

Chrzest Polski i początki państwa polskiego

Chrzest Mieszka w 966 roku uważany jest za wydarzenie przełomowe, od którego liczymy powstanie Polski. Jak wyglądały początki państwa polskiego? Czy do jego powstania przyczynili się wikingowie? Jak na rozwój państwa wpłynęli tacy władcy jak Mieszko I i Bolesław Chrobry, czy wydarzenia jak bitwa pod Cedynią, zjazd gnieźnieński, czy wyprawa Chrobrego na Kijów? Między innymi o tym przeczytacie w naszych artykułach o chrzcie Polski i początkach państwa polskiego.

Czytaj dalej...

***

W piątek 25 maja w Instytucie Archeologii UW w Warszawie odbędzie się konferencja „Początki obrządku szkieletowego na ziemiach polskich w okresie wczesnego średniowiecza. Jak dawne?”, na której wystąpienia zaprezentują naukowcy reprezentujący różnorodne poglądy na ten temat. Początek obrad o godz. 10.00. Wstęp wolny.