W ramach naszego cyklu poświęconego
Gmina Purda
wybieramy się do miejscowości Łajs. Tu w 2004 roku z inicjatywy znanego popularyzatora historii Warmii i gwary warmińskiej Edwarda Cyfusa przy współpracy władz Gminy powstała „Granica Jedności”. Czemu właśnie tutaj? Tu niegdyś kończyła się Warmia należąca w latach 1466- 1772 do Polski i zaczynały się Mazury, należące do Prus Książęcych. Początkowo po utworzeniu „Granicy Jedności” w Łajsie była nawet budka graniczna, w której strażnik witał podróżnych. „Zrobiliśmy to na przekór. W Unii likwidują granice, a u nas budują. Chcieliśmy, żeby nasza granica była symbolem pojednania i opowiadała o historii tych ziem” – żartował Edward Cyfus, nawiązując do faktu, że granica powstała w roku przystąpienia Polski do Unii Europejskiej.
Prócz granicy administracyjnej między Warmią a Mazurami, w tym miejscu od czasów Reformacji, Warmia jako enklawa katolicka graniczyła z otaczającym ją morzem protestanckich Mazur. „Granica jedności” to zatem hasło, które w symboliczny sposób oznacza pojednanie „międzyregionalne” i religijne. Podkreśla zarówno dawne różnice, jak i dzisiejszą jedność Warmii i Mazur, zjednoczonych tak kulturowo, jak i administracyjnie.
Miejscowość Łajs to wieś położona w przepięknych lasach Puszczy Napiwodzko-Ramuckiej nad malowniczymi jeziorami Kośno i Łajskim. Stoi tu drewniany krzyż, dalej przebiega umowna granica pomiędzy Warmią i Mazurami. Na desce zajdziecie napis "Granica jedności". Są tu też dwie tablice w języku polskim i niemieckim.
"Kochajcie Warmię i szanujcie, bo sobie na to zasłużyła. A jeśli ciągnie was koniecznie na snobistyczne Mazury — droga wolna. Przejście przez granicę po uiszczeniu myta" - przeczytacie między innymi.
HistoriaNazwa wsi wywodzi się od pruskiego słowa lauks, oznaczającego osadę, pole (litewskie laukas).
Łajs to wieś szkatułkowa założona na terenach leśnych przez zarząd lasów królewskich, na mocy dokumentu wystawionego 28 styczna 1708 r. na nazwisko sołtysa (zasadźcy) Macieja Urbańskiego. W 1719 r., oprócz sołtysa Fryderyka Mędrzyckiego oraz karczmarza był tu tylko jeden chłop. Taka sama sytuacja istniała w 1756 r., gdy sołtysem był syn poprzedniego: Maciej Mędrzycki. W 1785 r. było tu już 10 chałup.
W 1793 r. w dokumentach mowa jest o dziedzicznym dzierżawcy młyna Podsiadłym. W wyniku zakończonego w 1854 r. procesu scalania gruntów, poza zwartą zabudową wsi powstały na północ od niej (w kierunku Nowej Wsi) 4 gospodarstwa chłopskie (Beyer, Pancerzyński, Rucha, Kij), natomiast w obrębie zwartej zabudowy mieszkały w 1928 r. 234 osoby.
Ze względu na słabe gleby, na jakich położony jest Łajs, mieszkańcy utrzymywali się tutaj z łowienia ryb, obficie występujących w wodach pobliskiego jeziora Kośno. Dodatkowe zatrudnienie umożliwiała gospodarka leśna. W 1905 r. zbudowano tu szkołę, a w 1939 r. przedszkole. Przy wsi założono w XIX w. cmentarz ewangelicki, na którym po dziś dzień znaleźć można między innymi mogiły członków rodziny Mędrzyckich.
Choć Łajs był położony tuż przy granicy z Warmią to tradycja historyczna wiązała miejscowość z Prusami Książęcymi i dawnym powiatem nidzickim, zatem była to wieś typowo mazurska,. W 1935 r. zamieszkiwało tu 28 katolików, przynależnych do parafii w Butrynach.
RekreacjaPrzez Łajs przebiega rowerowa trasa (czerwona): Olsztyn, Szczęsne, Klewki, Kaborno, Nowa Wieś, Łajs, Małszewo oraz trasa piesza (szlak niebieski) wokół jeziora Kośno.
Ciekawy szlak spacerowy prowadzi też wokół zabagnienia utworzonego przez bobry oraz trasa spacerowo-rowerowa Łajs-Tylkowo-Małszewo-Łajs.
W Łajsie rozpoczyna się także szlak kajakowy do Olsztyna (przez jezioro Kośno). Wieś graniczy z Rezerwatem Jezioro Kośno. W sąsiedztwie znajdują się: Jezioro Łajskie, Kośno, Kosienko (zatoka jeziora Kośno), Czerwonka Mała.
Zabytki:
budynek dawnej szkoły tradycyjne drewniane chałupy cmentarz ewangelicki, odrestaurowany i ogrodzonyWe wpisie wykorzystano następujące publikacje:
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz