„Działa Navarony”

25-28 lutego 1941 roku. Operacja „Abstention”, brytyjski desant na Kastelorizo. Cz. 1.

Na początek pozwolę sobie przytoczyć małą dygresję z książki Alistaira MacLean’a „Działa Navarony” i klasycznego filmu wojennego pod tym samym tytułem z 1961 roku. Tam chodziło o umożliwienie ewakuacji brytyjskich oddziałów z wyspy Keros w pobliżu tureckiego wybrzeża. Na drodze powodzenia operacji ewakuacji stały niemieckie ciężkie działa umieszczone w jaskini chronionej nawisem skalnym na wyspie Navarona. Dla Niemców, unieszkodliwienie brytyjskich oddziałów na Keros miało być demonstracją wobec Turcji i krokiem do skłonienia dawnego sojusznika do wsparcia III Rzeszy przeciwko Aliantom. W Operacji „Abstention” chodziło zarówno o cele militarne jak i polityczne chociaż zdaje się, że Brytyjczycy woleli by o tej operacji zapomnieć.

Wyspa Kastelorizo ​​(Castel Rosso) należy do Archipelagu Dodekanezu. Została zdobyta przez Włochów w trakcie wojny z Imperium Osmańskim w latach 1911-1912. Znajduje się między Cyprem a Kretą. Wyspa ma trójkątny kształt, jej maksymalna długość to 6 km, szerokość to 3 km, pomiędzy przylądkami Agios Stefanos na północy i Nifti na wschodzie znajduje się wygodna zatoka z portem (jedyna na wyspie). Po I WŚ Dodekanezy były przedmiotem sporu pomiędzy Republiką Turecką a Królestwem Włoch. Pretensje zgłaszała również Francja ale to zostało uregulowane traktatem w Lozannie w 1921 roku. Spóz z Turcją przeciągnął się do 1932 roku, kiedy to podpisano traktat, w wyniku którego wszytskie małe wyspy zostały przyznane Turcja, Włoch natomiast zatrzymały Kastelorizo ​​i dwie małe wyspy Rho i Strongili. Zatoka z portem była stosunkowo płytka co uniemożliwiało przyjmowanie większych jednostek i rozbudowę portu. W latach 30-tych gospodarka wyspy zaczęła zamierać i dopiero zbudowanie infrastruktury dla wodnosamolotów sprawiło, że jej mały zamknięty port zaczął być używany do tankowania pasażerskich wodnosamolotów z różnych krajów oraz linii lotniczych, które regularnie latały z Europy na Bliski i Daleki Wschód. W 1937 roku w obliczu narastających napięć w Europie, władze włoskie odmówiły udostępnienia portu Kastelorizo ​​dla lądowania obcych samolotów.

21 listopada 1940 roku dowódca brytyjskiej floty śródziemnomorskiej, admirał Andrew Cunningham, w liście do pierwszego lorda admiralicji admirała Dudleya Pounda, między innymi zwrócił uwagę na łatwość okupacji wysp Dodekanezu zapewniając całkowitą dominację floty brytyjskiej na Morzu Egejskim. Z Rodos do Aleksandrii odległość jest o połowę mniejsza niż do Tarentu. Gdyby flota włoska zdecydowała się wesprzeć obronę wysp Dodekanezu, znaczna część jej drogi znajdowałaby się poza zasięgiem włoskich sił powietrznych, ale w bezpośrednim zasięgu samolotów brytyjskich z lotnisk Grecji kontynentalnej i Krety. Z kolei najłatwiejszym celem była wyspa Kastelorizo, położona 125 km (70 mil morskich) od Rodos. Po zdobyciu może służyć jako baza do dalszych operacji przeciwko wyspom Dodekanez. Tutaj można było założyć bazę dla ścigaczy i okrętów torpedowych oraz wodnosamolotów. W przyszłości proponowano rozważenie możliwości budowy lotniska. Wielka Brytania odczuwała dotkliwy brak sił lądowych na Morzu Śródziemnym i na Bliskim Wschodzie, więc operacja desantowa na dużą skalę wydawała się zbyt ryzykowna. Dowództwo spodziewało się, że Turcja wkrótce przystąpi do wojny po stronie Wielkiej Brytanii. Jednak Churchill był temu przeciwny - wiedząc o napięciu w stosunkach grecko-tureckich, obawiał się, że Grecy będą oburzeni takim obrotem wydarzeń. Zamiast tego Churchill zaproponował planowanie ataku na włoską wyspę Pantelleria, która leży między Sycylią a Tunezją. Kontrola nad tą wyspą pozoliłaby Brytyjczykom na całkowite odcięcie komunikacji między portami we Włoszech i Trypolisie, przez które odbywały się dostawy wojsk włoskich do Afryki Północnej.Ostatecznie Cunningham był w stanie przekonać Londyn, że operacja przeciwko Dodekanezom wiąże się z mniejszym ryzykiem. Lądowanie na Rodos zaplanowano na kwiecień 1941 roku a wcześniej postanowiono zorganizować naloty na odległe wyspy archipelagu w celu odwrócenia sił wroga i stworzenia baz manewrowych. Cunningham zasugerował lądowanie na wyspie Kaso, położonej najbliżej już okupowanej Krety: szerokość cieśniny między wyspami wynosiła zaledwie 60 km, a port w Heraklionie, używany przez Brytyjczyków, był 160 km od Kaso. Następnie Kaso miał zostać wykorzystany do zdobycia pobliskiej wyspy Karpatos (Scarpanto), na której znajdowało się włoskie lotnisko. Próba lądowania na wyspie Kaso, podjęta 16 stycznia 1941 roku, nie powiodła się. Następnie Cunningham ponownie powrócił do pomysłu zaatakowania Kastelorizo, gdzie było tylko 30 włoskich żołnierz oraz kilkunastu policjantów i celników. W tym samym czasie do Ankary została wysłana misja brytyjska, na czele której stanął minister spraw zagranicznych Anthony Eden i szef Sztabu Generalnego John Dill, aby negocjować z rządem tureckim. Jej celem było przekonanie Turcji przystąpienia do wojny po stronie Wielkiej Brytanii - zakładano, że okupacja wyspy w bezpośrednim sąsiedztwie tureckiego wybrzeża będzie dodatkowym argumentem. Znając Brytyjczyków, którzy nader chętnie rozporządzali nie swoim terytorium, zapewne byliby skłonni odstąpienie Dodekanezów Turkom, w zamian za przystąpienie do wojny przeciwko Niemcom.