„Przez trupa Białej Polski prowadzi droga ku ogólnoświatowej pożodze”

– pisał w rozkazie z 2 lipca 1920 r. Michaił Tuchaczewski, dowódca Frontu Zachodniego Armii Czerwonej. Na tym „trupie Białej Polski” bolszewicy planowali zbudować Polską Socjalistyczną Republikę Rad zależną w pełni od Moskwy. lipca 1920 r. - w celu przejęcia pełnej władzy w kraju - komuniści powołują Polrewkom - Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski. Zdecydowane działania Polaków i zwycięstwo w Bitwie Warszawskiej 1920 r. doprowadzają do zaniechania koncepcji i rozwiązania komitetu

Od 4 lipca 1920 r. na szerokości całego frontu wojny polsko-bolszewickiej trwa wielka ofensywa Armii Czerwonej Wojsko Polskie toczące nieustannie od półtora roku walki jest wycieńczone. W polskim parlamencie trwa w tym czasie kryzys polityczny. Zauważono potrzebę sformowania gabinetu łączącego wszystkie nurty polskiej sceny politycznej - od lewa do prawa. Nawet w warunkach zagrożenia niepodległości jest to niemożliwe i do sprawy wrócono dopiero 24 lipca.

W tym czasie 23 lipca 1920 r. w Smoleńsku utworzono Polrewkom - Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski. Komitet miał jeden cel - przejęcie władzy w Polsce i włączenie jej do sowieckiej Rosji jako jedną z komunistycznych republik. W jego składzie znaleźli się między innymi (widoczni na zdjęciu):

Julian Marchlewski (formalnie przewodniczący komitetu, działacz komunistyczny, współtwórca Kominternu, pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach),

Feliks Dzierżyński (rzeczywisty przewodniczący komitetu, twórca sowieckiego aparatu terroru: Czeka, GPU i OGPU, jeden z największych zbrodniarzy w historii i kat Polaków, pochowany na Cmentarzu przy Murze Kremlowskim),

Feliks Kon (odpowiedzialny za oświatę, działacz komunistyczny, zmarł w Moskwie podczas ewakuacji w 1941 r.),

Józef Unszlicht (odpowiedzialny za sprawy partyjne, wiceprzewodniczący Czeka, oskarżony za współpracę z polskim wywiadem i rozstrzelany w 1938 r.).

Cały skład przemieszczał się pociągiem pancernym za nacierającą Armią Czerwoną. Na zajętych terenach ustanawiali władzę sowiecką i wprowadzali rewolucyjny terror (w obszarze działań komitetu znalazły się Wileńszczyzna i Białostocczyzna). Rozstrzeliwano przede wszystkim polskich działaczy podejrzanych o nieprzychylność władzy komunistycznej.

Na zajętych terenach przystąpiono do formowania Polskiej Armii Czerwonej, do której przystąpiło zaledwie blisko 170 osób. Przypomnijmy, że do polskiej Armii Ochotniczej swój akces zgłosiło ponad 100 000 osób.

Pierwszym większym miastem zajętym przez czerwonoarmistów za tzw. linią Curzona był Białystok, i to tam 30 lipca oficjalnie złożono manifest ogłaszający powstanie Polskiej Socjalistycznej Republiki Rad, tymczasowe przejęcie władzy przez Polrewkom, nacjonalizację przemysłu i wielkiej własności ziemskiej.

W miarę posuwania się Armii Czerwonej naprzód, członkowie komitetu dotarli do leżącego nieopodal Warszawy Wyszkowa w celu wkroczenia do stolicy Polski. Jednak w wyniku wielkiej klęski bolszewików w pośpiechu ewakuowali się na wschód, a komitet wkrótce potem przestał istnieć.

Do podobnego planu powrócono 24 lata później - 22 lipca 1944 r. radio moskiewskie ogłosiło, że w wyzwolonym przez wojska radzieckie Chełmie Lubelskim powstał Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Niestety, tym razem plan zniewolenia Polski okazał się już skuteczny.

Opis fot: w środkowym rzędzie od lewej Iwan Skworcow-Stiepanow, Feliks Dzierżyński, Julian Marchlewski, Feliks Kon.