Cyrkowy wóz Drzymały - symbol walki z germanizacją

Walka Drzymały o możliwość zbudowania domu, a zwłaszcza wykorzystywanie przezeń luk w prawie pruskim stały się głośne nie tylko w Polsce. Głos w jego sprawie zabierali m.in. Maria Konopnicka, Henryk Sienkiewicz i Bolesław Prus, a także Lew Tołstoj.

Wóz Michała DrzymałyFoto: Źr.: "Grodzisk Wielkopolski - Zarys Dziejów" - Bogusław Polak/Wikipedia/domena publiczna

Michał Drzymała zmarł 25 kwietnia 1937 roku. Jego grób znajduje się na cmentarzu w Miasteczku Krajeńskim, a wieś Podgradowice, w której postawił swój słynny wóz, w 1939 roku zmieniła nazwę na Drzymałowo.

Jakimi drogami krążył ten stary cyrkowy wóz po Europie? Gdzie był? Co widział? Kto w nim mieszkał? W krytycznym momencie, gdy przeznaczono go na licytację, zyskał sławę. A zawdzięcza ją polskiemu chłopu z poznańskiego, którego nazwisko stało się symbolem walki o prawa.
W archiwach Polskiego Radia zachowała się audycja, w której Michała Drzymałę wspominają syn oraz inne osoby, które się z nim zetknęły.

Wóz Drzymały

Michał Drzymała urodził się 13 września 1857 roku. Stał się sławny nie tylko w Polsce, ale i w Europie z powodu sporu, jaki toczył przez cztery lata z władzami pruskimi. Polski chłop mieszkał na terenie zaboru pruskiego. We wsi Kaisertreu (do 1871 roku nazwa brzmiała Podgradowice) kupił kawałek ziemi, by postawić na niej dom.

Pruskie prawo wymagało uzyskania zgody administracji państwowej na wzniesienie budynku. Realizujące politykę germanizacji władze Rzeszy wybiórczo wykorzystywały ten przepis na niekorzyść ludności polskiej. W tej sytuacji Drzymała kupił wóz cyrkowy, w którym zamieszkał.

"Jesienią 1904 roku kupiłem ziemię w Podgradowicach pod Rakoniewicami - opisywał sytuację Michał Drzymała. - Miałem dwa konie i nieźle zarabiałem jako furman, ale skaranie boskie było ze Szwabami, którzy nie chcieli dać pozwolenia na budowę domu. Rozrzucali ogniska, nakładali kary i nie dawali spokoju we dnie i w nocy. Raz, jadąc przez Grodzisk, dowiedziałem się od miejscowego szynkarza, który miał zajazd przy świńskim rynku, że u niego na podwórzu stoi wóz cyrkowy. I właśnie ten wóz magistrat zafantował".

Spór o dom

Władze pruskie chciały ten wóz usunąć, argumentując, iż stojący w jednym miejscu przez ponad 24 godziny wóz jest domem. W tej sytuacji Drzymała systematycznie, codziennie przesuwał wóz na niewielką odległość, co dało mu argument, iż jako pojazd ruchomy nie podlegał przepisom prawa budowlanego. Przez kilka lat trwała sądowo-administracyjna walka, w której stosowano kruczki prawne.

Autorzy reportażu dotarli do jednego z pięciu synów Drzymały - Marcina.

- Tam było ciasno - opowiadał Marcin Drzymała. - Nie wolno było gotować też w tym wozie. Żandarm jak przyszedł i zobaczył, że dym idzie z wozu, to trzeba było przestać.

Walka o swoje

Jednak Drzymała się nie poddawał. Jak nie wolno było w dzień, to gotowali w nocy. - Drzymała był figurą nieprzeciętną - słyszymy w audycji. - Do dziś historia jego życia ma posmak legendy. Był to chłop twardy, oporny, a przy tym szczery i nieraz komiczny.

- On umiał pokpić sobie z Niemców, może nie z tych wysokich dygnitarzy, ale z tych żandarmów, bardzo często jakieś facecje odstawiał - wspominał jeden z uczestników reportażu. - Drzymała za różne sprawy miał drobne kary. Ile razy go zamykano, tyle razy on, wychodząc, śpiewał "Jeszcze Polska nie zginęła".

Władze pruskie zaczęły nękać Drzymałę za drobne uchybienia i w końcu udało im się usunąć wóz. Zamieszkał wtedy w lepiance, ale i tę zburzono. W końcu sprzedał działkę i nabył inną parcelę, ze starym domem, na którego remont niepotrzebna była zgoda urzędów.

W obronie polskiego chłopa

Walka Drzymały o możliwość zbudowania domu, a zwłaszcza wykorzystywanie przezeń luk w prawie pruskim stały się głośne nie tylko w Polsce. Głos w jego sprawie zabierali m.in. Maria Konopnicka, Henryk Sienkiewicz i Bolesław Prus, a także Lew Tołstoj. Osoba Michała Drzymały, a zwłaszcza jego słynny wóz stały się symbolem chłopskiego oporu wobec zaborcy i germanizacyjnych praktyk stosowanych wobec Polaków przez państwo pruskie.

Wspomnienia syna, anegdoty, zabawne historie z życia Michała Drzymały - posłuchaj historii człowieka, który stał się legendą.

bs