Berdysz to broń drzewcowa piechoty, będąca cieżkim, szerokim toporem o zakrzywionym ostrzu i długim drzewcu (około 1,8 m długości). Żeleźce berdysza w dolnej części posiadało tzw. brodę, która opierała się o drzewce oraz często szereg otworów, których zadaniem było zmniejszenie ciężaru broni. Berdysz był wykorzystywany w starciu bezpośrednim, oraz jako forkiet. W piechocie polskiej berdysz jako forkiet i broń do walki w starciu został wprowadzony w roku 1674 przez Jana III Sobieskiego, był to jednak berdysz mniejszych rozmiarów o długości około 120 cm.
Wcześniej berdysze występowały jako uzbrojenie piechoty polskiej raczej sporadycznie i jedynie jako broń do walki w starciu. Nie są znane przestawienia piechoty polskiej przed 1674 rokiem uzbrojonej jednocześnie w berdysz i broń palną. Hajduków z przed 1674 roku uzbrojonych wyłącznie w berdysze można znaleźć na tzw. rolce sztokholmskiej (grafika 1). Na poniższym fragmencie tego obrazu przedstawieni są hajducy wchodzący w skład milicji miasta Kazimierz Hajduków z 1595 roku uzbrojonych w berdysze opisuje również Szymon Starowolski w swojej relacji. Opis dotyczy orszaku króla Zygmunta III wyjeżdżającego na przyjęcie posła papieskiego Henryka Gaetano. Fragment tej relacji można znaleźć w ksiażce pt. "Muzealnictwo Wojskowe" t. II autorstwa Zofii Stefańskiej a brzmi on:
"(...) chorągiew z 300 pieszych żołnierzy, zwanych hajdukami, złożona z Polaków i Węgrów, w ubiorze niebieskim, z czerwonymi czapkami, niosący jedni halabardy... przy szablach, drudzy mieli rusznice z lontami, albo też obosieczne berdysze, ci pod chorągwią królewską szli przed pierwszymi (...)"
Ponieważ piechota w Rzeczpospolitej była oddziałem przede wszystkim strzelczym, hajducy uzbrojeni w berdysze stanowili prawdopodobnie mały odsetek oddziału. Zachowane współcześnie berdysze z XVII wieku można zobaczyć na zdjęciach poniżej, pierwsze pochodzi z Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie i przedstawia najprawdopodobniej berdysz piechoty polskiej z II poł. XVII wieku, wykopany w Podhorcach pod Złoczowem, drugie z Muzeum Bitwy pod Beresteczkiem na Ukrainie (zachowało sie tylko żeleźce grafika 2 i 3).
Trzy berdysze typu moskiewskiego używane w XVI i XVII wieku przez oddziały strzelców (grafika 4)
Od lewej:
Oksza wąska, długości 53 cm, z częścią górną wygiętą ku tyłowi i zakończoną ostrym szpicem. Osadzona na drzewcu za pomocą tulei/obucha oraz dolnego, płaskiego końca przytwierdzonego rzemieniem. Wzdłuż grzbietu okszy znajduje się 37 otworów. Drzewce szersze na wysokości okszy.
Długość berdysza - 146 cm
Oksza wąska, długości 76 cm, z częścią górną wygiętą ku tyłowi i zakończoną ostrym szpicem. Osadzona na drzewcu za pomocą tulei/obucha oraz dolnym, płaskim końcem przytwierdzonym jednym nitem. Wzdłuż grzbietu okszy znajduje się 36 otworów. Drzewce szersze na wysokości okszy, wzmocnione trzema żelaznymi listwami przytwierdzonymi 17 mosiężnymi nitami każda. Dolny koniec drzewca zakończony mosiężnym okuciem z kolcem.
Długość berdysza - 168 cm
Oksza wąska, długości 63 cm, z częścią górną wygiętą ku tyłowi i zakończoną ostrym szpicem. Osadzona na drzewcu za pomocą tulei/obucha oraz dolnego, rozklepanego końca przytwierdzonego nitem. Wzdłuż grzbietu okszy znajduje się 37 otworów. Drzewce szersze na wysokości okszy.
Długość berdysza - 181 cm
Berdysze znajdowały się na uzbrojeniu oddziałów strzelców. Formacja ta utworzona została w XVI wieku przez Iwana Groźnego i do połowy siedemnastego stulecia była najwartościowszym elementem składowym moskiewskiej armii. Podstawowe uzbrojenie stanowiła długa broń palna - muszkiety oraz rusznice. W zwarciu strzelcy posługiwali się berdyszami Zadawano nimi potężne uderzenia znad głowy, poza tym istniała możliwość pchnięcia. Moskiewscy piechurzy potrafili się skutecznie bronić berdyszami nawet przed atakującą jazdą, co znajduje potwierdzenie m.in. w polskich pamiętnikach z XVII wieku. Berdysz służył również do oparcia długiej broni palnej, dlatego też strzelcy nie używali forkietów, jak zachodnioeuropejscy muszkieterzy. W czasie marszu berdysz zawieszano przez ramię na skórzanym pasku.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz