Zacięty bój o Olszynkę

 

Kunigas

@maciej_kunigas

Grochów 1831. Zacięty bój o Olszynkę. Prawdopodobnie największa bitwa wojska polskiego w całych jego dziejach aż do 1920 roku. Niemal 40 tysięcy żołnierzy polskich starło się na przedpolach Pragi z 60-tysięczną armią rosyjską. Dlaczego ta bitwa miała aż takie znaczenie?

Spójrzmy na mapę topograficzną z epoki. Na wschód od Pragi (od 1794 część Warszawy) rozciąga się w promieniu 7-9 km równina praska. Od wschodu zamykają ją piaszczyste wzgórza, za którymi rozciągają się już lasy, resztki puszczy. W lasach tych stanęli Rosjanie Dybicza.

Od Polaków stojących przedmościu praskim oddzielał ich pas mokradeł ciągnący się od Saskiej Kępy, poprzez Olszynkę, Kawęczyn, Ząbki i Marki po Białołękę. Mokradła miały szerokość od 1 km pod Kawęczynem do 2 i pół km pod Ząbkami. Nawet podczas mrozów były przeszkodą dla wojska.

Poprzez mokradła do Warszawy prowadziły dwie większe bramy. Jedna na północy, koło Białołęki, gdzie biegła szosa kowieńska. Druga to pomost grochowski, szeroki na jakieś 2 km, do którego docierały stary trakt i szosa brzeska. Tutaj właśnie Polacy stawili opór armii Dybicza.

Rosjanie mieli przewagę liczebną (60 tys. żołnierzy i 212 dział przeciw polskim 40 tys. i 90 armat). Dowództwo polskie postanowiło maksymalnie wykorzystać przewagę, jaką dawał obrońcom teren. Na północ od szosy brzeskiej znajdował się lasek olszowy, który flankował to przejście.

Dybicz zdawał sobie sprawę, jakim niebezpieczeństwem dla posuwających się kolumn będzie uderzenie z flanki od strony Olsztynki. Jeszcze 20 II, dzień po bitwie pod Wawrem, próbował zdobyć las, lecz został wyparty. Olszynkę obsadziła 2 Dywizja Piechoty gen. Franciszka Żymirskiego.

Od 21 lutego Dybicz czekał z decydującym atakiem na ciągnące z północy oddziały Szachowskiego. W tym czasie armia polska rozłożyła się w Grochowie i okolicy. Była to wówczas miejscowość letniskowa Warszawy. Stały tam drewniane dacze, które wojsko rozebrało doszczętnie na opał.

Z Warszawy dostarczano żołnierzom żywność i furaż. Odwiedzali ich nie tylko markietanie, ale też znajomi i krewni. Z pamiętników wynika, że każdego dnia do obozu przyjeżdżała "znaczna liczba kobiet, żon matek". Wysokie morale zwykłych żołnierzy też dawało im przewagę nad wrogiem.

W Grochowie kwaterował też gen. Józef Chłopicki. Jednak wbrew legendzie, utrwalonej w "Warszawiance" Wyspiańskiego, kwaterą główną nie był zbudowany później Dworek Grochowski. Nie było tam też "pięknych panien". Chłopicki spał na słomie w na wpół rozebranym domku na końcu wsi.

Legendą jest też, że Chłopicki dowodził pod Grochowem jako cywil, jak przedstawił go Wojciech Kossak na słynnym obrazie. W rzeczywistości nie nosił tam cylindra, ale furażerkę, jak oficer poniżej. 21 lutego został on wyznaczony na dowódcę 1. linii, de facto głównodowodzącego.

Bitwa zaczęła się 25 lutego o godzinie 9:30. Trwała do 18.00. Żymirski zginął, a Chłopicki został ciężko ranny. Rosjanie w końcu zdobyli Olszynkę, lecz było to pyrrusowe zwycięstwo. Polacy wycofali się do Pragi i ją utrzymali. Rozpoczął się zupełnie nowy rozdział tej wojny...

Do dalszej lektury: - Wiesław Majewski "Grochów 1831", wyd. MON - Marian Brandys "Koniec świata szwoleżerów", część IV Zmęczeni bohaterowie - Jerzy Łojek "Szanse powstania listopadowego"