Powstanie krakowskie

 Polonijna Agencja Informacyjna

POWSTANIE KRAKOWSKIE - PROCESJA DEMBOWSKIEGO

27 lutego 1846 roku w zaborze austriackim Edward Dembowski stanął na czele procesji, która wyruszyła na Podgórze będące przedmieściem Krakowa, bez broni, za to z krzyżem i chorągwiami kościelnymi. Jej głównym celem było niedopuszczenie do współpracy chłopów z wojskami austriackimi przeciwko Powstaniu Krakowskiemu. Oddziały zaborcy rozproszyły procesję, a Dembowski zginął od wystrzelonej w kierunku procesji kuli. Powstanie Krakowskie upadło.

POWSTANIE KRAKOWSKIE

Powstanie krakowskie było próbą wywołania ogólnonarodowego zrywu wolnościowego w kraju pod zaborami. Opowiadała się za nim głównie szlachta przy obojętnej postawie stanó niższych. Spiskowcy inspirowani przez działaczy Towarzystwa Demokratycznego planowali na luty 1846 roku ogólnopolski zryw, jednak nieostrożne przygotowania doprowadziły do wykrycia spisku w zaborach pruskim i rosyjskim. Jedynie w Krakowie udało się podjąć walkę zbrojną. W tym samym czasie w Galicji doszło do rozruchów zwanych rabacją galicyjską (rzezią galicyjską). Chłopi pod przywództwem Jakuba Szeli rozpoczęli powstanie o charakterze antyszlacheckim, napadali na dwory i mordowali szlachtę. O tym jednak w Krakowie jeszcze nie wiedziano. Pierwsze strzały padły na ulicach jagiellońskiego grodu w nocy z 20 na 21 lutego. Dyktatorem powstania został Jan Tyssowski. Do Krakowa ściągały oddziały powstańcze, których liczba według różnych szacunków, wynosiła od 3 do 6 tysięcy ochotników, ale większość nie miała żadnej broni. Austriacy wobec przewagi Polaków początkowo wycofywali się z miasta.

22 lutego w Krakowie utworzono Rząd Narodowy Rzeczypospolitej Polskiej, w skłądzie Karol Libelt z Poznańskiego, Ludwik Gorzkowski z Krakowa i Jan Tyssowski z Galicji, który ogłosił Manifest Narodu Polskiego gwarantujący przekazanie chłopom ziemi na własność i zniesienie pańszczyzny bez odszkodowań. Na niewiele się to zdało.

Brak porozumienia ogólnorarodowego spowodował, że oddziały powstańcze były nękane przez polskich chłopów, którym władze austriackie obiecały nagrodę za żywego czy zabitego „buntownika”. Jedynie w rejonie Chochołowa chłopi poparli powstanie i tam nie było ofiar wśród szlachty.

Austriacy wysłali do walk przeciw miastu zaprawiony w boju oddział pod dowództwem Ludwika Benedeka. Odbili zajętą przez powstańców Wieliczkę i rozpoczęli agitację wśród chłopów, gromadząc dzięki temu kilka tysięcy ochotników. 26 lutego doszło do bitwy pod Gdowem. Naprzeciwko kilku tysięcy Austriaków i polskich chłopów stanęło jedynie 500 powstańców. Bitwa zakończyło się rzezią powstańców.

Edward Dembowski, arystokrata z pochodzenia, zwany – ze względu na radyklane poglądy – czerwonym kasztelanicem (był synem senatora i kasztelana Leona Dembowskiego), radykalny demokrata, filozof i chłopoman formalnie pełnił funkcję sekretarza dyktatora powstania Jana Tyssowskiego, ale tak naprawdę był przywódcą ruchu. Publiczne życie zaczął jako dziewiętnastoletni redaktor czasopisma poświęconego propagowaniu, fascynującej ówczesną Europę, filozofii Hegla. Wkrótce, wierny początkowo uczeń, wysnuł swoją własną myśl, którą nazywał filozofią miłości ludu.

Dembowski dojrzewał w działaniu - w wirze dyskusji ideowych i pracy konspiracyjnej. Należał do lewego skrzydła działającego w zaborze rosyjskim Związku Narodu Polskiego i dążył do szybkiego wybuchu powstania. Zdekonspirowany przedostał się do Poznania. Tu, pozostając pod nadzorem policji pruskiej, pisał do demokratycznych pism poznańskich i odgrywał coraz poważniejszą rolę w krajowym ruchu narodowowyzwoleńczym. Propagował ideę radykalnej rewolucji ludowej, jako dźwigni zjednoczenia i wyzwolenia narodu.

Wysiedlony z zaboru pruskiego, na początku 1845 roku podjął intensywną działalność polityczną w Galicji. Bez reszty poświęcił się pracy spiskowej. Po wybuchu powstania w 1846 roku, przybył do Krakowa na czele oddziału górników z Wieliczki. Jako sekretarz dyktatora Jana Tyssowskiego stał się szarą eminencją i ideowym przywódcą zrywu. Dembowski doprowadził do radykalizacji społecznego programu powstania. Przygotował odezwę zapowiadającą zrównanie stanów, zniesienie pańszczyzny i nadanie ziemi wszystkim chłopom. Nie powstrzymało to jednak szalejącej już w Galicji rzezi szlachty, dokonywanej rękoma podburzonych przez Austriaków chłopów. Młody rewolucjonista podjął rozpaczliwą próbę ratowania beznadziejnej sytuacji.

PROCESJA DEMBOWSKIEGO

27 lutego 1846 roku stanął ubrany w chłopską sukmanę i czapkę „krakuskę”, niosąc w ręku krzyż na czele procesji, której nieuzbrojeni uczestnicy wyruszyli z Krakowa, aby przeciągnąć na swoją stronę oddziały chłopskie. Na Podgórzu zastąpiła im drogę piechota austriacka która otworzyła ogień z karabinów, Dembowski padł zabity po pierwszej salwie. Łącznie zginęło 28 wówczas osób. 1 marca wokół Krakowa rozlokowały się wojska austriackie i rosyjskie, które przyszły im z pomocą. Miasto otrzymało 48 godzin na poddanie się.

Krótko po śmierci Dembowskiego wojska austriackie i rosyjskie zajęły Kraków, ale rozruchy chłopskie, na czele których stanął Jakub Szela, skierowane przeciw szlachcie (rabacja) przybierały na sile. Niezadowoleni chłopi uwierzyli w opowieści Austriaków o „dobrym cesarzu z Wiednia”, który chce ulżyć ich doli, a przeciw któremu spiskuje szlachta. Napadano na dwory, palono je, a mieszkańców mordowano. Gdy uczestnicy rabacji przestali być Austriakom potrzebni, chłostą i aresztowaniami zakończono rebelię. Decyzją władz zaborczych Rzeczpospolita Krakowska została zlikwidowana, a jej terytorium przyłączono do Austrii. Władze austriackie zgermanizowały sądy, administrację oraz Uniwersytet Jagielloński. Powstańcy walczyli od 21 lutego do 4 marca 1846 r. Powstanie w Krakowie wybuchło jeszcze w 1848 roku w czasie Wiosny Ludów. Ponownie zostało stłumione przez Austriaków. Zginęły wówczas 32 osoby.

Czytaj więcej #PAI http://pai.media.pl/pai_wiadomosci.php?id=32080