Z jakiego poziomu startowaliśmy w XX wiek?

czwartek, 31 października 2024

Z jakiego poziomu startowaliśmy w XX wiek?

Wszyscy wiemy, że najpierw samolubna magnateria doprowadziła Rzeczpospolitą do upadku, a później zaborcom nie zależało na tym, by Polska się rozwinęła. Ale co to oznacza w praktyce? Z jakiego poziomu startowaliśmy w XX wiek? Zapraszam na fotograficzny .

W 1918 roku Polska witała niepodległość z euforią, ale też zacofaną gospodarką oraz ogromnymi problemami społecznymi. Jak wielkimi? W kraju było 11 milionów analfabetów oraz 1,5 milion sierot. By nie wspomnieć o wielkim bezrobociu i wszechobecnej biedzie. Oraz epidemiach hiszpanki, czerwonki i duru...Mieszkano więc, wcale nierzadko, na przykład tak.

Albo tak, a oczywisty nie był ani obiad na stole, ani ciepło w zimie, ani to, że dach w domu nie przecieka.

Warunki na wsi były trudne, więc ludzie uciekali do miasta. Ale w miastach, w których polską inicjatywę przez cały poprzedni wiek tłamsili zaborcy, też było trudno i brakowało pracy w fabrykach lub sklepach. Liczne kobiety trafiały więc na ulicę. Gdzie - wyliczała Monika Piątkowska w świetnym "Życiu przestępczym w przedwojennej Polsce" - też było trudno. Jeszcze w latach 30. usługa tego rodzaju kosztowała około 1,5 złotego. Czyli równowartość trzech kilogramów cebuli lub kilograma mięsa. Płacono mało, bo chętnych do pracy było dużo.

A dużo było ich dlatego, że nie było innej pracy i jedyną alternatywą dla wielu z tych kobiet było żebranie.

Przez całe dwudziestolecie międzywojenne w kraju były miliony tzw. ludzi zbędnych, czyli pozbawionych szans na pracę. Ich liczba zmieniała się zależnie od koniunktury, jednak cały czas była bardzo wysoka. A bezrobocie, to bieda. Było to widać w miastach. Na przykład to zdjęcie pokazuje, jak grupa dzieci z bezrobotnych rodzin bawi się przed prowizorycznymi namiotami mieszkalnymi na Żoliborzu.

Było to widać też na wsi, gdzie panował głód ziemi. Przeprowadzony w 1921 roku spis rolny pokazał, że 45 procent wszystkich użytków rolnych przypadał na 18916 gospodarstw, które miały ponad 100 hektarów. A 20 procent całości było w posiadaniu… 1964 latyfundystów mających więcej niż 1000 hektarów. Była więc polska wieś taka, jak na tym zdjęciu, które pokazuje wizytę prezydenta Ignacego Mościckiego w majątku ordynata Alfreda Potockiego.

I taka jak na tym zdjęciu, które - jak można się domyślać - pokazuje dzieciaki z jednego z ponad miliona gospodarstw mających mniej niż 2 hektary. Takich, które nie mogły wyżywić właścicieli.

8Na początku lat 1920. liczbę mieszkających na wsi ludzi, dla których nie było pracy szacowano na 2 miliony. Przez pewien czas sytuację ratowała emigracja, ale później bogatsze kraje się przed nimi zamknęły, ponieważ same miały problemy.

Nie chciały ich też polskie miasta, bo w tych przemysł rozwijał się zbyt wolno, by móc przyjąć miliony ludzi.

Bezrobocie dopadało nawet "swoich". Tak jak tego woźnicę ze Lwowa, którego sfotografowano z żoną w wagonie "służącym za mieszkanie" w 1934 roku.

Lub tych bezrobotnych mężczyzn, których w 1930 roku sfotografowano w czasie leżenia na trawie. A leżeli na niej, bo w Krakowie nie było pracy.

Kiedy bowiem kraj zaczął stawać na nogi, to przyszedł Wielki Kryzys. I o ile w 1930 roku odsetek bezrobotnych szacowano na około 10,5 proc. wszystkich zatrudnionych (liczono to wtedy zupełnie inaczej niż dziś), to już w 1933 roku było ich 43,5 proc. I kolejki do pośredniaków wyglądały tak, jak ta grupa, którą fotograf uchwycił w 1933 roku w Sosnowcu.

W Warszawie bieda skupiała się między innymi w Annopolu, który był adresem praktycznie uniemożliwiającym zdobycie legalnego zatrudnienia. Panowało bowiem – poniekąd słuszne, bo pozbawieni wyboru ludzie chleb zdobywali, jak się tylko dało – przekonanie, że jest to miejsce, gdzie kwitnie patologia i człowiek, który tam trafił, jest stracony.

8Ale takie osiedla baraków lub namiotów miała większość miast. Nie wyłączając sztandarowego nowego miasta II Rzeczpospolitej – Gdyni.

8O poziomie życie bezrobotnych – pisali autorzy “Zarysu historii gospodarczej Polski 1918 – 1939” – w owym okresie świadczył fakt, że przeciętne wydatki czteroosobowej rodziny bezrobotnej wynosiły rocznie 921 złotych, co miesięcznie na osobę stanowiło 19 złotych. W tym samym czasie przeciętne roczne wydatki czteroosobowej rodziny urzędniczej w Warszawie (wliczając w to najlepiej zarabiających) wynosiły 6173 zł, czyli 128 zł miesięcznie na jedną osobę.

Ale może też o nim świadczyć zdjęcie z 1934 roku pokazujące "grupę dzieci na dworze przy prowizorycznej kuchni, na której kobieta przyrządza posiłek."

Gdy wśród dzieci bezrobotnych rodziców przeprowadzono ankietę, to okazało się, że co czwarte nie je żadnego śniadania, a ponad połowa na obiad dostaje tylko zupę. I to niekoniecznie codziennie. Tak było zapewne w tej rodzinie bezrobotnego, którą sfotografowano w 1932 roku na ulicach Krakowa.

830 proc. tych dzieci nie miało w ogóle bielizny, a kolejne 46 proc. miało tylko jedną zmianę. Tę prano w samej wodzie, bo mydło było towarem luksusowym. Tak samo jak porządny dach nad głową. Na pewno nie miała go rodzina Żeberkiewiczów, którą w 1935 roku sfotografowano przed "mieszkaniem".

Bezrobotni mieszkali na ogół w mieszkaniach jednoizbowych. W tych żyło najczęściej od czterech do siedmiu osób. Nierzadko “domy” wyglądały jak ten, który w 1934 roku sfotografowano na Żoliborzu. Jeżeli dobrze się przyjrzycie, to zobaczycie nie tylko sprzęty gospodarstwa domowego, ale też rodzinę .

8Nie brakowało oczywiście takich, bo tych nigdy nie brakuje, którzy twierdzili, że los bezrobotnych jest wynikiem lenistwa. Ich tezy nie wytrzymywały jednak zderzenia z rzeczywistością, bo wszystkie miejsca, gdzie dało się znaleźć zatrudnienie były oblegane przez ludzi gotowych pracować niemal za darmo. Wiele osób płaciło łapówki za to, by dostać stanowisko. Pojawili się wyspecjalizowani oszuści, którzy od zdesperowanych ludzi brali pieniądze za załatwienie pracy, by później z nimi zniknąć.

Widać to było choćby na “giełdzie pracy” pod pomnikiem Jana Sobieskiego we Lwowie.

8Przed urzędami pracy odbywały się demonstracje bezrobotnych, którzy domagali się jakiegokolwiek zatrudnienia. Przyciągały wielu ludzi. Na przykład tych poznaniaków.

8Monika Piątkowska zacytowała list jednej z takich bezrobotnych. Zofia Fularówna zginęła tragicznie w 1933 roku. Przy jej ciele znaleziono korespondencję do dyrektora jednego z zakładów, w którym 20-latka prosiła o przyjęcie do pracy. Pisała w niej tak:

“Nie mając już od dłuższego czasu żadnego zajęcia, a znajdując się w krytycznym położeniu pragnęłabym, przez otrzymanie jakiejkolwiek pracy stałej, zarobić na moje życie i na wyjście z tego smutnego obecnie mego położenia. Mam 20 lat, pragnę pracować i żyć uczciwie. Od dwóch lat nie mam już stałej pracy, pracuję dorywczo, w każdej pracy, jaką mi kto oferuje z łaski, niczym nie gardzę i żadnej pracy się nie wstydzę, wszak praca nie hańbi. Ostatnio nie mam nic, nie mogę nawet znaleźć jakiejś posługi, ażeby móc parę złotych zarobić, chociażby na mieszkanie, pominąwszy już życie i ubranie. Dowiedziawszy się, że w fabryce jest przyjęcie, postanowiłam złożyć podanie, lecz oświadczono mi, że nie warto się fatygować, wszak podanie i tak zostanie spalone. (…) Przez kilka dni namyślałam się, czy napisać do Pana list, czy to wypada i czy nie zostanie spalony tak, jak moje podanie. Lecz dziś w nocy miałam sen, który mi dodał otuchy do napisania.”

Odpowiedź nie przyszła.

Fularówna odebrała sobie życie.

Dlaczego dyrektor nie odpisał?

Na tym zdjęciu widać kolejkę z krakowskiego pośredniaka, którą sfotografowano w 1933 roku.

8Przez wiele lat głównym ratunkiem była emigracja, ale było z nią tak, że możliwości otwierały się i zamykały.

Wszystko zależało od tego, czy i jak wielu ludzi potrzebowały kraje wybierane na cel wyjazdu z kraju. Na przykład Stany Zjednoczone. Kiedy tam było lepiej - z Gdyni płynęło więcej statków i zabierały więcej ludzi takich, jak ci ze zdjęcia. Kiedy było gorzej - o wyjazd było trudno.

8Myślę, że warto o tym przypominać, bo takie zdjęcia pozwalają sobie lepiej wyobrazić, z jakiej pozycji startowaliśmy w XX wiek. I jak wielkim sukcesem jest to, że w ostatnich latach udało nam się doskoczyć do bogatszych krajów. A udało się i najlepiej widać to po prostu w tym, o ile mniej ludzi szuka chleba za granicą.

Jest to dla Polski coś nowego. I pięknie by było tego nie zmarnować. ** Na tym zdjęciu zrobionym w 1939 roku widać "polskich emigrantów w drodze do Kanady". Tak jak cała reszta pochodzi z Narodowego Archiwum Cyfrowego.